کتاب « تأثیر هنرهای سنتی  بر نقاشی معاصر ایران » منتشر شد

 

بنابر اعلام انتشارات پژوهشگاه، کتاب «تأثیر هنرهای سنتی  بر نقاشی معاصر ایران» اثر دکتر سیده راضیه یاسینی منتشر شد.

 

 

اثر حاضر، نتیجة پژوهشی است در موضوع « تأثیر هنرهای سنتی بر نقاشی معاصرایران » که به کوشش دکتر سیده راضیه یاسینی و با نظارت دکتر سید عبدالمجید شریف‌زاده در پژوهشگاه انجام شده است.

 

 

 

این کتاب بر آن است تا با تدقیق در چگونگی تأثیرپذیری هنرهای تجسمی معاصرایران ( به‌ویژه هنر نقاشی) از هنرهای سنتی به‌خصوص هنر نگارگری، تحلیلی از این موضوع ارائه کند. از این‌رو، به تتبع دربارۀ مکتب خیالی‌نگاری و جنبش سقاخانه می‌پردازد و سرانجام به کنکاش در فعالیت‌های هنرمندان معاصری می‌پردازد که هر یک به شیوۀ خویش بیشترین تأثیر را از هنر نگارگری گرفته‌اند.

 

در این کتاب، دو جریان مهم هنری خیالی‌نگاری و سقاخانه بررسی شده و به میزان و چگونگی تأثیر‌پذیری آنها از هنرهای سنتی پرداخته می‌شود .  

همچنین با مطالعه در نحوة این تأثیر‌پذیری، درصدد دریافتن این نکته است که آیا این دو جریان را می‌توان در زمرۀ مکتب‌های هنری ایران در عرصة هنرهای تجسمی برشمرد یا خیر.

 

در روند بررسی موضوع ، پرسش‌هایی مطرح و به آنها پاسخ داده می‌شود؛ از جمله اینکه :

سیر تطور نقاشی ایرانی تا دورة معاصر چگونه بوده است؟

ویژگی‌ها و تفاوت‌های مکتب خیالی‌نگاری و جنبش سقاخانه کدام است و این هنرها چه تأثیرهایی از نگارگری قدیم ایران گرفته است؟

تعامل میان هنرهای سنتی و هنرهای  معاصر چگونه است؟ و نیز چگونه می‌توان از هنرهای سنتی برای روشن شدن ارتباط نقاشی معاصر با هویت ایرانی بهره برد؟

 

آثاری که در این کتاب تحلیل شده‌اند، آثاری از نقاشی‌های مکتب خیالی‌نگاری اعم از نقاشی روی پرده، بوم و پشت شیشه است. همچنین آثار شیوة نقاشی سقاخانه‌ای نیز اعم از نقاشی، حجم‌سازی و ترکیب مواد از جمله مصادیق بررسی و تحلیل آثار هستند. این آثار از میان آثار هنری برگزیده شده‌اند که بازۀ زمانی آن، از اواخر دورة قاجار تا عصر حاضر را دربر‌ می‌گیرد؛ گرچه تأکید نگارنده، بر آثار دوره‌های اوج مکتب خیالی‌نگاری (اواخر قاجار تا اواسط پهلوی) و جنبش سقاخانه‌ای بین سال‌های 1330 تا حدود 1350 است.

 

این کتاب در جمع‌بندی نهایی از این عوامل درصدد است تا نظریه‌ای در جهت امکان ترسیم دورنمایی از نقاشی معاصر ایران با شاخصة برخورداری از هویت ایرانی و اسلامی تدوین کند. بنابراین، با نگاهی جامع به جریان‌های هنری معاصر ایرانی که متأثر از هنرهای سنتی هستند، سعی شد تا با ارائة مبادی و اصول بنیادین هنرهای سنتی، راهکارهایی برای احیای هنر نقاشی معاصر ایران با هویتی ایرانی نیز ارائه شود زیرا به‌زعم نگارنده، فرض بر آن است که هنرهای سنتی اسلامی ایران، قابلیت هماهنگی و بازآفرینی در عرصة هنرهای تجسمی معاصر را دارد.

 

 

کتاب «تأثیر هنرهای سنتی  بر نقاشی معاصر ایران» در  221 صفحه و مصور و با قیمت 6500 تومان ویژه مخاطبان خاص از سوی انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات منتشر شده است.

منبع :  سایت

رنگ سازی سنتی

 

استفاده از مواد معدنی و آلی ( گیاهی و جانوری ) ، به منظور استفاده از رنگ آنها در ایران از سابقه ای طولانی برخوردار است و حداقل جوامع ساکن در ایران از هزاره ی هشتم به بعد از مواد رنگزا استفاده می کردند و همراه با تجارب انسان به تدریج دامنه استفاده از رنگ ها گسترش یافت و در امور مختلف بکار گرفته شد.

 

مدارک و شواهد نشان می دهد که عمده رنگ های مورد استفاده هنرمندان در زمینه های کاشیکاری ، قالیبافی و دیگر منسوجات، تذهیب و تشعیر، شامل تعدادی رنگ مشخص است.

به طور مثال مرکب خوشنویسی و طراحی را از دوده ی چراغ می ساختند ؛ دوده ی چراغ را با صمغ عربی می آمیختند . مرکب ضد آب را با توتیا (سولفات آهن) و روغن مازو می ساختند. بیشتر رنگ ها از مواد معدنی بود ، مثلا شنگرف و سولفید جیوه برای ساخت رنگ های قرمز، لاجورد و آزوریت برای رنگ آبی، مرمر سبز برای رنگ سبز و انواع اخرا برای رنگ های زرد و قهوه ای و سرخ بکار می رفت ؛ رنگ سفید را نیز از گچ یا کربنات سرب تهیه می کردند . تمام رنگ ها را با ماده کمکی از صمغ عربی به هم می آمیختند و از طلا به شکل زرورق یا براده ای آمیخته با چسب حیوانی استفاده می شد .

 

مهم ترین رنگ سرخ مورد مصرف در رنگ سازی روناس است که از ریشه بوته روناس بدست می آ ید. ریشه روناس از وقتی دو ساله شد مورد استفاده قرار می گیرد . این گیاه در هفت سالگی دارای مقدار رنگ بیشتری است و رنگ آن ارغوانی سیر است و هرچه گیاه جوانتر باشد رنگ آن به قرمز سفالینه ای می گراید . از دیگر رنگ های قرمز مایل به ارغوانی، رنگی است که از ریشه هوایی گیاه چوبه می گیرند . رنگ سرخ تند ویژه ای نیز از لاک بدست می آید که محصول فرعی صمغ لاک است .

یکی از رنگ های زرد، گل رنگ است که از گلبرگ خشک شده و کوبیده ی آن جهت ساخت زرد لیمویی استفاده می شود ، از دیگر زردها زرد زعفران است که از کلاله زعفران بدست می آید که بسیار گران بوده و بیشتر برای ابریشم بکار می رود . یکی دیگر از انواع زرد ، زردچوبه است که به آن زعفران هندی نیز می گویند از شیره پوست انار نیز زرد ملایمی بدست می آید . دیگر زردهای مورد استفاده در رنگرزی سنتی زردی است که از گل میمون بدست می آید یا از توت های کوهی نرسیده که مایل به نارنجی است . زرد گندل نیزاز گیاه گندلاش و زرد پاییزی از برگ مو بدست می آیند . رنگ آبی، تقریبا منحصرا از نیل بدست می آید که از برگ های گیاه رنگ وسمه تولید می شود . دیگر آبی ها برگ قیطران به رنگ ارغوانی آبی که از برگ گیاه گرفته می شود و در صورت ثابت شدن بوسیله اوره ، رنگ آبی فیروزه ای بدست می دهد .

سبز چینی از دو گیاه از خانواده خولان بدست می آید . از ترکیب زرد گل میمون و نیل نیز سبزی بدست می آید که به سبز نبی معروف است .

از پوست گردو رنگ قهوه ای بدست می آید و اگر این قهوه ای مجدداً با روناس رنگ شود رنگ شتری بدست می آید . رنگ شتری دیگر از پوست کوبیده انار و پوست بلوط بدست می آید . اگر الیافی را که قبلاً با نیل سورمه ای کرده اند با ترکیب جوهر مازو و زاج زرد رنگ درست کنند رنگ مشکی سیر بدست می آید .

 

 

منبع : سایت

گرداوری و ویرایش : فربد حیدری

سایت گروه فن و هنر ایران زمین

سایت جامع پیمانکاران ساختمان

هنر سنتی ایران زمین

آشنایی با رنگرزی سنتی

 

 

ابزار و مواد مورد نیاز در رنگرزی سنتی عبارتند از:‏

۱. ظرف (پاتیل) یا حمامی که عملیات رنگرزی و دندانه کردن در آن صورت می گیرد و باید از جنس ضد زنگ و مقاوم در برابر حرارت باشد. معمولاً از ظروف استیل یا مسی استفاده می شود.‏

‏۲. ترازو برای توزین

۳. ترمومتر برای اندازه گیری دمای حمام رنگرزی

‏۴. همزن که معمولاً از جنس چوب است و برای هم زدن الیاف در حمام رنگرزی به کار می رود.‏

۵. ظروف شیشه ای مدرج مانند بشر و... برای اندازه گیری و برداشتن اسیدها و قلیاها.

۶. نمک های فلزی چون زاج سفید، زاج سبز، زاج سیاه، دی کرومات سدیم، کلرید قلع و ...‏

‏۷. مواد قلیایی مانند سود و آمونیاک و ....

۸. اسیدها مانند اسید تارتاریک، اسید لاکتیک، اسید اگزالیک، اسید استیک، اسید سیتریک و همچنین ممکن است از اسیدهای معدنی مانند اسید سولفوریک و اسید کلریدریک نیز استفاده شود. در گذشته به جای اسید لاکتیک از "دوغ" استفاده می شد.

۹. آب که به دلیل استفاده مداوم در رنگرزی، باید از شرایط و خواص لازم برخوردار باشد.‏

 

مکانیزم جذب و نگهداری مواد رنگزای طبیعی توسط لیف

در استفاده از رنگینه های طبیعی از آنجایی که در این رنگینه ها گروه های فعال جهت تشکیل پیوند با لیف در هنگام رنگرزی کالای پشمی و ابریشمی یا وجود ندارد یا اثرشان ضعیف است، در بیشتر مواقع جهت جذب بیشتر و تثبیت بهتر رنگینه روی کالا نیاز به یک ماده واسط است که آن را اصطلاحاً دندانه یا ‏Mordant‏ گویند.

یک دندانه در واقع یک فلز با ظرفیت حداقل دو می باشد که در تشکیل پیوند شیمیایی بین رنگینه و لیف نقش بسیار مؤثری را ایفا می کند. دو نوع پیوند اساسی بین رنگینه-  دندانه از یک طرف و دندانه- لیف از طرف دیگر به طور همزمان به وقوع می پیوندد که این دو نوع پیوند در مقایسه با پیوندهای یونی، واندروالس و هیدروژنی بسیار محکم تر می باشند.

یکی از این پیوندها، پیوند کووالانسی می باشد که دندانه با گروه های هیدروکسیل که هم در لیف (پشم و ابریشم) و هم در ماده رنگزای طبیعی وجود دارد، برقرار می کند و دیگری پیوند کئوردینانس می باشد که از طریق گروه های الکترون دهنده چون اکسیژن متصل به کربن از طریق پیوند دوگانه (گروه کربونیل) ایجاد می گردد. در نتیجه تشکیل این پیوندها کمپلکس رنگی حاصل می شود که اصطلاحاً آنرا لاک گویند. مجاور بودن گروه های مذکور جهت تشکیل حلقه های پنج و شش ضلعی که از ثبات بالایی برخوردارند، به پایداری کمپلکس حاصله کمک کرده و در نتیجة این مهم، رنگینه دارای ثبات شستشویی بالایی در روی لیف خواهد بود.

از ترکیبات متداولی که به عنوان دندانه استفاده می شود می توان به سولفات مضاعف پتاسیم و آلومینیوم (زاج سفید)، سولفات آهن (زاج سیاه)، سولفات مس (زاج سبز)، کلرید قلع و دی کرومات پتاسیم اشاره نمود.

بر حسب تقدم و تأخر عمل رنگرزی و عمل دندانه دادن، رنگرزی با مواد رنگزای طبیعی به سه طریق ممکن است صورت پذیرد:

• اول رنگرزی ، سپس دندانه کردن الیاف رنگرزی شده

• اول دندانه دادن و سپس رنگرزی

• عمل دندانه و رنگرزی توأم . در این روش کلاف ها را در حمام محتوای دندانه، رنگینه و مواد کمکی ریخته و یک روز بعد برای شستشو بیرون می آورند.‏

 

مراحل رنگرزی ‏

خیساندن کلاف: معمولاً کلاف پشمی یا ابریشمی را در حمام یا پاتیل آب گرم (۳۰ تا ۴۰ درجه) برای ۲ ساعت خیس می کنند، سپس آب کلاف را گرفته و در آب ۳۰ تا ۳۵ درجه همراه با مقدار کافی پاک کننده می شویند. پس از آن مجدداً آبگیری کرده و با آب معمولی می شویند و پس از مرحله آبگیری خشک می کنند.‏

دندانه کردن پشم: ظرف حمام را گرم کرده و در آن آب می ریزند و در دمای ۷۰ درجه سانتی گراد دندانه را اضافه کرده، بعد از ۲۰ دقیقه کلاف شسته شده و نمدار را داخل حمام کرده و یک ساعت با دمای ۸۰ درجه سانتی گراد ( برای ابریشم ۷۰ درجه سانتی گراد) قرار می دهند. قابل ذکر است که زمان لازم برای دندانه های مختلف، متفاوت است. مثلاً دندانه کردن با زاج سیاه وقت کمتری لازم دارد.‏

رنگرزی: حمام رنگ را آ ماده کرده و کلاف های شسته و دندانه شده را به حمام رنگ وارد می کنند. دمای حمام را به تدریج به جوش رسانده و به مدت یک ساعت کلاف ها در رنگ می جوشند و هر 5 دقیقه کلاف را با چوب همزن در رنگ غوطه می دهند. بر اثر تبخیر حجم محلول رنگ کم می شود، بنا براین با اضافه کردن مقداری آب جوش محلول را همواره در ۲۰ تا ۳۰ برابر وزن کلاف نگه می دارند.‏ پس از اتمام زمان ( یک ساعت )، جوشاندن را متوقف کرده و می گذارند تا حمام رنگ به مرور سرد شود سپس کلاف ها را خارج کرده، اول با آب نیمه گرم و سپس با آب معمولی و 

سرد شسته و آبگیری می کنند و در مجاورت هوای خشک قرار می دهند.‏

 

ثبات رنگ

بنا به تعریف؛ ثبات رنگی یک رنگینه عبارتست از: مقاومت رنگی خامه قالی رنگرزی شده در مقابل عوامل مختلف چون شستشو، نور، سایش و حلال های شیمیایی که در طول عمر مفید خود با آن مواجه می شود. هنگامی که یک خامة قالی رنگ شده در معرض عوامل مذکور قرار می گیرد، یک یا چند تغییر ممکن است، اتفاق افتد. از نقطه نظر کالای رنگرزی شده به تنهایی ممکن است اختلاف در عمق رنگی، در فام رنگی و یا در شفافیت صورت پذیرد. علاوه بر این تحت شرایط مشخص مثلاً شستشو، بخش های سفید کالا ممکن است رنگی شده و بخش های رنگی نیز به دلیل مهاجرت رنگینه از نقاط دیگر به آنها دارای رنگ جدیدی گردند. این پدیده تحت عنوان لکه گذاری شناخته می شود. لذا ثبات رنگ خامه فرش دستباف به مقاومت این قبیل تغییرات تحت شرایط مشخص شناخته می شود.‏

اکثر رنگینه های طبیعی دارای ثبات نوری از ضعیف تا متوسط هستند و این در حالی است که رنگینه های شیمیایی دارای محدوده وسیعی از ثبات ها یعنی از ضعیف تا عالی می باشند.‏

ثبات نوری یک خامه رنگرزی شده به عوامل داخلی چون ساختار شیمیایی رنگینه، حالت فیزیکی رنگینه، غلظت رنگینه، ماهیت خامه رنگرزی شده و خلاصه نوع دندانه مورد استفاده بستگی دارد.‏

ساختار شیمیایی یک مولکول رنگینه به دو بخش تقسیم می شود: بخش اصلی یا کروموفور رنگینه که رنگین بودن ملکول رنگینه به آن بستگی دارد و بخش دوم که خصلت کاربردی و یونی بودن رنگینه را باعث می گردد که به عنوان گروه های آکسوکروم شناخته می شوند. 

به طور کلی کروموفور و بخش اصلی رنگینه ثبات نوری یک رنگینه را تعیین می کند و گروه های آکسوکروم بمراتب اثرات کمتری را در این مهم ایفا می نمایند. آنالیز مواد رنگزای طبیعی فهرست شده در کتاب مرجع رنگ نشان می دهد که تقریباً ۵۰ درصد از کل مواد رنگزای طبیعی از خانواده فلاونوئیدها بوده و مابقی از خانواده آنتراکینون، نفتوکینون و ایندیگوئیدها می باشند. ترکیبات فلاونوئیدها دارای ثبات نوری بالایی بوده ولیکن رنگینه های آنتراکینون و ایندیگوئیدها دارای ثبات های نوری عالی هستند. البته قابل ذکر است که ثبات نوری رنگینه های آنتراکینون با افزایش استخلاف گروه های هیدروکسیل در ملکول رنگینه کاهش می یابد. همچنین بزرگی ساختار می تواند ثبات نوری را بهبود بخشد.‏

حالت فیزیکی رنگینه معمولاً مهمتر از ساختار شیمیایی می باشد و به طور کلی هر چه تجمع ملکولی رنگینه در لیف بیشتر باشد، ثبات نوری رنگینه بیشتر است. در مطالعاتی که ‏Cox - Crews‏ در سال ۱۹۸۷ روی سرعت رنگ پریدگی بعضی از رنگینه های طبیعی انجام داد مشخص گردید که سرعت رنگ پریدگی روناس و اسپرک دندانه داده شده با فلزات آلومینیوم و قلع مشابه بیشتر رنگینه های شیمیایی در ابتدا زیاد ولی بعد از مدتی با شیب کمتر به صورت ثابت ادامه دارد. همچنین مشاهده شد که سرعت رنگ پریدگی ایندیگو و قرمزدانه دندانه داده شده با فلزات آلومینیوم و قلع با سرعت ثابت اتفاق می افتد.‏

ثبات نوری خامه فرش دستباف رنگرزی شده معمولاً با افزایش غلظت رنگینه در لیف افزایش می یابد.‏ ساختار شیمیایی و پارامترهای فیزیکی لیف می تواند روی ثبات نوری خامه رنگرزی شده تأثیر گذار باشد. به عنوان مثال کومینگ و همکارانشان رنگ پریدگی روی الیاف پنبه را به اکسید شدن سلولز نسبت می دهند، در حالی که الیاف پروتئینی مثل پشم، کرک و ابریشم خاصیت احیائی دارند.‏

نیل (ایندیگو) روی پشم نسبت به پنبه دارای ثبات نوری بیشتری است در حالی که روناس رفتاری برعکس دارد.‏

ثبات نوری رنگینه های دندانه ای همچنین به نوع دندانه و روش دندانه دادن بستگی دارد. زیرا در هنگام دندانه دادن کمپلکس های متفاوتی با انواع دندانه ها ممکن است تشکیل شود که اینها از نظر مقاومت نسبت به نور با یکدیگر متفاوت هستند. همچنین خود فلز می تواند اثرات کاتالیزوری مثبت یا منفی روی تخریب نوری رنگینه داشته باشد. در مطالعاتی که ‏Cox - Crews‏ روی ۱۸ نوع رنگینه زرد طبیعی انجام داد مشخص گردید که تاثیر دندانه حتی از ساختار خود رنگینه روی ثبات نوری مهم تر است. همچنین او نتیجه گرفت که تغییرات رنگی (رنگ پریدگی) نمونه های پشمی رنگرزی شده و دندانه شده با فلزات قلع و آلومینیوم نسبت به فلزات مس، کروم و آهن خیلی بیشتر است.‏

عوامل خارجی همچون منبع نوری، شدت نور، دما، رطوبت و آلودگی محیط نیز می تواند روی رنگ پریدگی یک کالای رنگرزی شده مؤثر باشد.‏

ماهیت نور تابیده شده و نوع منبع نوری عاملی بسیار مهم در رنگ پدیدگی است. رنگینه های بی ثبات با تابش نور مرئی کم رنگ می شوند در حالی که رنگینه های با ثبات نوری بالا تحت تابش اشعه ماورای بنفش رنگ خود را از دست می دهند. اشعه ماورای بنفش فاکتور بسیار مهم در رنگ پریدگی بوده که تأثیر آن روی رنگینه های زرد و نارنجی بیشتر است. ‏

تحت شرایط عادی تابش نور، دما و رطوبت هر دو می توانند روی سرعت رنگ پریدگی کالای نساجی (خامه فرش دستباف) تأثیر داشته باشند. به عنوان مثال کاهش درصد رطوبت از ۶۵ به ۲۵ باعث کاهش شدید در رنگ پریدگی می گردد.‏

آلودگی محیط چون حضور دی اکسید گوگرد و اکسیدهای نیتروژن و ازون در هوا می توانند با رنگینه ها حتی در غیاب نور واکنش دهند.

حضور بعضی مواد کمکی در لیف که هنگام رنگرزی یا قبل و بعد از رنگرزی روی خامه فرش آورده شده اند ممکن است روی رنگ پریدگی موثر باشند. به طوریکه وجود موادی چون نشاسته؛ فرآیند رنگ پریدگی را تشدید می کند. و بالعکس عملیات بعدی ابریشم با اسیدتانیک خواص ثباتی بعضی از رنگینه های طبیعی را بهبود می بخشد.‏

در مطالعاتی که ‏Cristea‏ و همکارش به منظور بهبود ثبات نوری رنگینه های طبیعی روی پنبه انجام دادند مشخص شد که استفاده از ویتامین ‏C‏ و اسید گالیک که به عنوان مواد آنتی اکسیدان و جاذب اشعه ماورای بنفش هستند، می تواند ثبات نوری رنگینه های روناس، اسپرک و وسمه را بهبود بخشد.‏ 

منبع سایت

گرداوری و ویرایش : فربد حیدری

سایت گروه فن و هنر ایران زمین

سایت جامع پیمانکاران ساختمان

هنر سنتی ایران زمین

http://colorbuilding.persianblog.ir

کاشی معقلی به چه کاشی گفته میشود :

نوعی کاشی کاری است که با ساخت و تهیه کاشی با ابعاد بسیار کوچک و پهلوی هم قرار گرفتن این کاشیهای کوچک کار معقلی صورت می گیرد.

   

تلفیق کاشی با آجر در نماسازی از انبساط و انقباض کاشی ها جلو گیری می کند.

با این عمل پریدن و خرد شدن لعاب کاشی به حداقل می رسد.

انواع خطوط مستقیم در محورهای عمودی و افقی و گاه خطوط مورب با زاویه ۴۵ درجه و شطرنجی از نقوشی هستند که در کاشی کاری معقلی مورد استفاده دارند.

   

   

ریشه واژه معقلی :

کاشی معقلی به نوعی کاشی مزین به خطوط کوفی بنایی گفته می شود که برای تزئین سطوح مختلف در معماری سنتی استفاده می شود.

کوفی بنایی (معقلی) نوعی کاربردی از خط کوفی است که در بناها و معماری ها جلوه گر شده است و به دلیل استفاده آن در روی بناها، خط بنایی لقب گرفت و به صورت های مختلف پدیدار گشته که به شکل آسان و متوسط و مشکل، دسته بندی می شود، ولی می توان نام های منحصر، مربعی یا مستطیلی و متداخل تطبیق نمود.

   

خط معقلی در کتابت رایج نبود ، اگر چه مولانا سلطانعلی مشهدی ، معتقد است که به این خط کتابت نیز می شد و آن را جزو خطوط می آورد.

چون اساس این خط روی خانه بندی خط کشی می شود ، به این ترتیب که اول کاغذ مانند صفحه شطرنجی خط کشی و خانه بندی می شود ، و بعد از تقسیم خانه ها ، حروف آن مرتب می شود و چون این خط به ترتیب فوق نوشته می شده ، آن را با آجر روی عمارات به آسانی می چیدند تا هم عباراتی از آن خوانده شود و هم دیوار عمارت را تزئینی باشد.   به این نسبت آن را خط معماری یا خط بنایی نامیده اند.

   

خط بنایی:

خط بنّایی یا مَعْقِلی یکی از انواع خوشنویسی اسلامی است که نوعی خط کوفی زاویه‌دار به‌شمار می‌رود و از ترسیم اشکال هندسی مانند مربع، لوزی، مستطیل و خطوط موازی و متقاطع حاصل می‌شود. خط بنایی نوع تزیین نشده و هندسی خط کوفی است که براساس خانه‌های شطرنجی طراحی می‌شود.

   

اساس کوفی بنایی امتدادهای افقی و عمودی و گردش خط با ضخامتی یکنواخت در راستای افقی یا عمودی است به گونه‌ای که تمام سطوح هندسی شکل با این نوشته‌های افقی و عمودی پر می‌شود. در بعضی انواع کوفی بنایی به نمونه هایی برخورد می‌کنیم که هم سیاهی و هم سفیدی بین آنها از کلماتی تشکیل شده‌اند که هر دو دارای معناست که به آن کوفی مشکل یا متداخل گفته می‌شود.

   

   

خط بنایی از خط کوفی مشتق شد. خط کوفی خطی قدیمی بود که همراه با ظهور اسلام شکل گرفت و پس از سده پنجم هجری کاربرد اولیه خود را در نوشتن قرآن از دست داد و بیشتر برای نوشتن کتیبه‌های مختلف بناها یا سرلوحه‌های کتاب‌های مذهبی به‌کار می‌رفت.

   

نقوش معقلی هرچند که مربوط به دوران پیش از اسلام است اما به دست ایرانیان ابداع شده و برای تزیین بناها بکار رفته است. اما خط معقلی یا بنایی بعد از دوره سلجوقی در تزئینات بناها و به‌ویژه در مساجد دیده می‌شود و سپس در دوره‌های ایلخانی و تیموری که دوره شکوفایی خوشنویسی ایرانی به شمار می رود رفته‌رفته مراحل رشد خود را طی کرد و سپس در تزیینات سطوح داخلی و خارجی بناهای مذهبی و تزئینات ایوان‌ها در پشت و پهلوی قوس‌ها و بدنه مدور مناره‌ها به کار گرفته شد.

   

 آرامگاه محمد محروق در نیشابور

معقل در لغت به معنی حصین (پناهگاه و کوه بلند آمده است) این معنی با این نوع خط بنایی مطابقت دارد و این نظریه منطقی است که خط بنایی پس از این که به کمال مطلوب رسید، معقلی نامیده شده باشد. به نظر می رسد خط معقلی بعد از خط کوفی و از روی آن استخراج شده باشد و در زمان تیموریان یعنی در قرن نهم هجری که از لحاظ خط و خوشنویسی یک دوره طلایی به شمار می رود این خط برای تزئین بناها از روی خط کوفی استخراج شده که در کوفی یک دانگ دور است و پنج دانگ سطح و در خط معقلی دور نیست و همه سطح است.

   

در معماری کاربرد نقوش معقلی با استفاده از مصالحی مانند: کاشی و آجر (جداگانه و درهم) ساخته می شود و در تزئینات سطوح داخلی و خارجی اماکن مقدسه و ایوان ها و پیکر مناره ها به کار گرفته می شود. در حرم مطهر رضوی نمونه های زیبایی از این کاشی کاری وجود دارد.

   

به سبب آنکه برش خط بنایی آسانتر از خطوط دیگری است که مملو از انحناها و پیچ و خم هاست و با عنصر اصلی سازنده بنا یعنی آجر یا عامل اصلی پوشش عمارت‌ها در ایران یعنی کاشی هماهنگی کامل دارد به وفور در آجرکاری‌ها و کاشی‌کاری‌ها در ساختمان‌ها به‌کار می‌رود. هرچند در موارد نادری آثاری بر روی کاغذ با این خط نیز ایجاد شده است.

   

امروزه به سبب اینکه جنبه‌های تزئینی در انواع کوفی بسیار فراوان است می توان به عنوان پایه ای برای طراحی جدید حروف الفبا در رشته گرافیک مورد استفاده قرار گیرد. بعضی از هنرمندان در سالهای اخیر با استفاده از خط کوفی و تغییر و تلفیق آن با دیگر انواع خوشنویسی، برای طراحی پوستر، نشانه، سربرگ کاغذ و دیگر کارهای مربوط به این رشته استفاده کرده‌اند.

   

کاربردهای خط بنایی در معماری، صنایع دستی، طراحی گرافیک، تزئینات داخلی و طراحی الگو و بومی‌سازی طراحی‌های وب نیز کاربرد دارد که آشناترین نمونه آن، عبارت "الله اکبر" است که در حاشیه پرچم ایران نقش بسته است.

   

نمونه‌های گوناگون خط معقلی در بناهای قدیمی از جمله صحن مسجد گوهرشاد در مشهد، آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی در اردبیل، امامزاده محروق در نیشابور و سایر بناهای تاریخی و مذهبی ایران و کشورهای همسایه به وفور دیده می‌شود که در کاشی‌کاری‌های معاصر همچون طرح توسعهٔ حرم امام رضا و امامزاده صالح در تجریشتهران نیز قابل مشاهده است.

   

استاد مهدی پنجه پور یکی از معدود اساتیدی است که علاوه بر مهارت کامل در تمامی زمینه های معماری و کاشی کاری سنتی ایرانی، قادر به خوانش، نگارش و اجرای خطوط بنایی می باشد. وی فرزند استاد علی پنجه پور است.

   

 

آثار بنایی - مسجد جامع اصفهان

   

 

    نام علی به خط بنایی در آرامگاه و عمارت مشهد میر بزرگ در آمل

   

 

    خط بنایی بر سر در مسجد ماردین در ترکیه

منبع: www.iran-eng.com

 

   

منابع و سایت های فربد حیدری

 

سایت طراحی استخر

 

سایت معماری و هنر ایران زمین ( سوناسازان )

 

سایت هنر و دکور  سنتی  ایران زمین 

 

 

مواد رنگزای طبیعی

رنگ های سنتی (گیاهی و حیوانی) حاصل تجربه صدها ساله مردمان سخت کوش سرزمینی است که همواره با اقتباس از طبیعت به زندگی خود رنگ بخشیده اند

 

رنگرزی سنتی با وجود تفاوت هایی که در مناطق مختلف وجود دارد، دارای فرمول مشخصی است.

ابریشم یا پشمی که با مواد گیاهی، رنگرزی می شود دارای نوعی جذابیت و زیبایی است که به مرور زمان و در اثر استفاده و قرار گرفتن در معرض نور و مواد قلیایی و .... نه تنها از ارزش آن کاسته نمی شود، بلکه به ثبات و درخشندگی آن نیز افزوده می شود.

علاوه بر این، رنگ های سنتی (گیاهی و حیوانی) حاصل تجربه صدها ساله مردمان سخت کوش سرزمینی است که همواره با اقتباس از طبیعت به زندگی خود رنگ بخشیده اند، به این سبب از ارزش معنوی و مادی بسیاری برخوردار هستند.

 

این رنگزاها همان طور که از نامشان بر می آید ریشه طبیعی داشته و با توجه به منبع استخراج آنها در سه گروه زیر می توانند تقسیم بندی شوند:

•    مواد رنگزای به دست آمده از گیاهان مثل نیل، روناس و غیره که از ریشه، گل، برگ، میوه و پوست نباتات به دست می آیند.

•    مواد رنگزای به دست آمده از حیوانات مثل قرمز دانه و صدف ارغوان

•    آنهایی که از مواد معدنی به دست می آیند مثل خاک سرخ.

پژوهش های باستان شناسی مؤید آن است که ایرانیان در رنگرزی مانند سایر اقوام و ملل قدیم بسیار با تجربه بوده و مواد رنگزایی که در منسوجات خود به کار می برده اند، بسیار با ثبات و چشمگیر بوده است. برای سال های متمادی مواد رنگزای طبیعی یکی از اقلام صادراتی ایران بوده است. در اواخر دوره قاجاریه کارگاه های متعدد رنگرزی در جوار کارگاه های قالی بافی فعالیت پررونقی داشتند. در این کارگاه ها فرآورده های گیاهانی از قبیل روناس، اسپرک، پوست گردو و انار را به مصرف می رسانیدند و تجار صادر کننده نیز مواد رنگزای گیاهی مازاد بر مصرف داخلی را که در کارگاه های تولید رنگ بسته بندی شده بود را به خارج صادر می کردند.

دسته ای از گیاهان دارای رنگینه هایی با ثبات عالی و متوسط هستند و در رنگرزی سنتی نقش مؤثری دارند. روناس، اسپرک، نیل، گل بابونه، برگ انگور عسگری، چغندر، پوست پیاز، برگ درخت توت، وسمه، گل رنگ، گل جعفری، برگ انجیر، پوست انار، بلوط، پوست گردو، هلیله، سماق، زعفران، جاشیر و غیره از گیاهانی هستند که در ایران یافت شده و از مواد رنگزای آنها در رنگرزی استفاده می شده است.

- روناس: ماده رنگزای روناس ترکیبی است به نام آلیزارین (یا ۱ و۲ دی هیدروکسی آنتراکینون) که در ریشه آن قرار گرفته است. با کم و زیاد کردن درصد دندانه و نوع آن، از این ماده شیدهای قرمز به دست می آید.

- اسپرک (ورث): گیاهی است که در تمام نقاط ایران یافت می شود. با رنگینه آن انواع رنگ های زرد به دست می آید مثل طلایی، زرد، زرد طلایی، زرد کدر و شفاف.

- نیل: ایندیگو یا نیل، برای تهیه شیدهای آبی تا سرمه ای استفاده می شود. گاهی نیل را در جاشیر، همراه با دندانه می جوشانند و رنگ سبز می گیرند و با افزودن روناس به آ ن رنگ بنفش می سازند. از وسمه نیز رنگ آبی به دست می آید.

- پوست انار: مانند اسپرک رنگ زرد تولید می کند ولی ثبات آنرا ندارد. از گل زعفران، برگ مو (در اراک و مناطق مرکزی ایران)، جاشیر (در فارس) و گندل (در لرستان و کردستان و دیگر مناطق غربی) نیز رنگ زرد و نارنجی به دست می آید.

- پوست گردو: ماده رنگزای موجود در پوست گردو ترکیبی است به نام جاگلون که با آن انواع شیدهای قهوه ای روشن تا مشکی و خاکستری را می توان ایجاد نمود. تنوع این رنگ ها بستگی به استفاده از دندانه ها و مواد کمکی افزوده شده دارد. از گیاه سماق نیز برای تهیه رنگ های قهوه ای استفاده زیادی می شود.

- جفت: پوسته بین مغز و پوست میوه بلوط است که از آن رنگ بژ به دست می آ ید.

- قرمزدانه: بهترین ماده رنگزایی که از حشره ای به همین نام تهیه می شود. این حشره اغلب بر روی درختان بلوط، سرو، کاج و کاکتوس زندگی می کنند. در آسیا، اروپا، آفریقا و آمریکای جنوبی فراوان است. قرمزدانه را خشک کرده و به صورت پودر در آب و اسیدهای معدنی حل می کنند. حاصل، رنگ قرمز خوبی است که اگر به جای اسید از ماده ای قلیایی استفاده شود رنگ بنفش به دست می آید و از ترکیب با رنگ های گیاهی، انواع شید های رنگی تولید می کند. معروفترین قرمزدانه ها؛ قرمزدانه نپال و کاسیل (مکزیک) است. نام علمی این رنگ "اسید کارمنیک" است. انواع قرمز دانه عباتند از: قرمز دانه هندی، لهستانی، مکزیکی، ارمنی، کرم ورمیلو. برای دندانه قرمزدانه از آب زرشک، قارا و آب انگور استفاده می کنند.

ابزار و مواد مورد نیاز در رنگرزی سنتی عبارتند از:

- ظرف (پاتیل) یا حمامی که عملیات رنگرزی و دندانه کردن در آن صورت می گیرد و باید از جنس ضد زنگ و مقاوم در برابر حرارت باشد. معمولاً از ظروف استیل یا مسی استفاده می شود.

- ترازو برای توزین

- ترمومتر برای اندازه گیری دمای حمام رنگرزی

- همزن که معمولاً از جنس چوب است و برای هم زدن الیاف در حمام رنگرزی به کار می رود.

- ظروف شیشه ای مدرج مانند بشر و... برای اندازه گیری و برداشتن اسیدها و قلیاها.

- نمک های فلزی چون زاج سفید، زاج سبز، زاج سیاه، دی کرومات سدیم، کلرید قلع و ...

- مواد قلیایی مانند سود و آمونیاک و ....

- اسیدها مانند اسید تارتاریک، اسید لاکتیک، اسید اگزالیک، اسید استیک، اسید سیتریک و همچنین ممکن است از اسیدهای معدنی مانند اسید سولفوریک و اسید کلریدریک نیز استفاده شود. در گذشته به جای اسید لاکتیک از "دوغ" استفاده می شد.

- آب که به دلیل استفاده مداوم در رنگرزی، باید از شرایط و خواص لازم برخوردار باشد.

مکانیزم جذب و نگهداری مواد رنگزای طبیعی توسط لیف

در استفاده از رنگینه های طبیعی از آنجایی که در این رنگینه ها گروه های فعال جهت تشکیل پیوند با لیف در هنگام رنگرزی کالای پشمی و ابریشمی یا وجود ندارد یا اثرشان ضعیف می باشد، در اکثر مواقع جهت جذب بیشتر و تثبیت بهتر رنگینه روی کالا نیاز به یک ماده واسط می باشد و آن را اصطلاحاً دندانه یا Mordant گویند. یک دندانه در واقع یک فلز با ظرفیت حداقل دو می باشد که در تشکیل پیوند شیمیایی بین رنگینه و لیف نقش بسیار مؤثری را ایفا می کند. دو نوع پیوند اساسی بین رنگینه- دندانه از یک طرف و دندانه- لیف از طرف دیگر به طور همزمان به وقوع می پیوندد که این دو نوع پیوند در مقایسه با پیوندهای یونی، واندروالس و هیدروژنی بسیار محکم تر می باشند.

یکی از این پیوندها، پیوند کووالانسی می باشد که دندانه با گروه های هیدروکسیل که هم در لیف (پشم و ابریشم) و هم در ماده رنگزای طبیعی وجود دارد، برقرار می کند و دیگری پیوند کئوردینانس می باشد که از طریق گروه های الکترون دهنده چون اکسیژن متصل به کربن از طریق پیوند دوگانه (گروه کربونیل) ایجاد می گردد. در نتیجه تشکیل این پیوندها کمپلکس رنگی حاصل می شود که اصطلاحاً آنرا لاک (Lake ) گویند. مجاور بودن گروه های مذکور جهت تشکیل حلقه های پنج و شش ضلعی که از ثبات بالایی برخوردارند، به پایداری کمپلکس حاصله کمک کرده و در نتیجة این مهم، رنگینه دارای ثبات شستشویی بالایی در روی لیف خواهد بود.

از ترکیبات متداولی که به عنوان دندانه استفاده می شود می توان به سولفات مضاعف پتاسیم و آلومینیوم (زاج سفید)، سولفات آهن (زاج سیاه)، سولفات مس (زاج سبز)، کلرید قلع و دی کرومات پتاسیم اشاره نمود.

بر حسب تقدم و تأخر عمل رنگرزی و عمل دندانه دادن، رنگرزی با مواد رنگزای طبیعی به سه طریق ممکن است صورت پذیرد:

- اول رنگرزی، سپس دندانه کردن الیاف رنگرزی شده

- اول دندانه دادن و سپس رنگرزی

- عمل دندانه و رنگرزی توأم. در این روش کلاف ها را در حمام محتوای دندانه، رنگینه و مواد کمکی ریخته و یک روز بعد برای شستشو بیرون می آورند.

مراحل رنگرزی

۱- خیساندن کلاف: کلاف پشمی یا ابریشمی را در حمام یا پاتیل آب (۳۰ تا۴۰ درجه) خیس می کنند، سپس آب کلاف را گرفته و در آب ۳۰ تا ۳۵ درجه همراه با مقدار کافی پاک کننده می شویند. پس از آن مجدداً آبگیری کرده و با آب معمولی می شویند و پس از مرحله آبگیری خشک می کنند.

۲- دندانه کردن پشم: ظرف حمام را گرم کرده و در آن آب می ریزند و در دمای ۷۰ درجه سانتیگراد دندانه را اضافه کرده، بعد از ۲۰ دقیقه کلاف شسته شده و نمدار را داخل حمام کرده و یک ساعت با دمای ۸۰ درجه سانتیگراد (برای ابریشم ۷۰ درجه سانتیگراد) قرار می دهند. قابل ذکر است که زمان لازم برای دندانه های مختلف، متفاوت است. مثلاً دندانه کردن با زاج سیاه وقت کمتری لازم دارد.

۳- رنگرزی: حمام رنگ را آماده کرده و کلاف های شسته و دندانه شده را به حمام رنگ وارد می کنند. دمای حمام را به تدریج به جوش رسانده و به مدت یک ساعت کلاف ها در رنگ می جوشند و هر ۵ دقیقه کلاف را با چوب همزن در رنگ غوطه می دهند. بر اثر تبخیر، حجم محلول رنگ کم می شود، بنابراین با اضافه کردن مقداری آب جوش محلول را همواره در ۲۰ تا ۳۰ برابر وزن کلاف نگه می دارند.

پس از اتمام زمان (یک ساعت)، جوشاندن را متوقف کرده و می گذارند تا حمام رنگ به مرور سرد شود سپس کلاف ها را خارج کرده، اول با آب نیمه گرم و سپس با آب معمولی و سرد شسته و آبگیری می کنند و در مجاورت هوای خشک قرار می دهند.

ثبات رنگ

بنابه تعریف؛ ثبات رنگی یک رنگینه عبارتست از: مقاومت رنگی خامه قالی رنگرزی شده در مقابل عوامل مختلف چون شستشو، نور، سایش و حلال های شیمیایی که در طول عمر مفید خود با آن مواجه می شود. هنگامی که یک خامة رنگ شده در معرض عوامل مذکور قرار می گیرد، یک یا چند تغییر ممکن است، اتفاق افتد. از نقطه نظر کالای رنگرزی شده به تنهایی ممکن است اختلاف در عمق رنگی، در فام رنگی و یا در شفافیت صورت پذیرد. علاوه بر این تحت شرایط مشخص مثلاً شستشو، بخش های سفید کالا ممکن است رنگی شده و بخش های رنگی نیز به دلیل مهاجرت رنگینه از نقاط دیگر به آنها دارای رنگ جدیدی گردند. این پدیده تحت عنوان لکه گذاری شناخته می شود. لذا ثبات رنگ خامه فرش دستباف به مقاومت این قبیل تغییرات، تحت شرایط مشخص شناخته می شود.

اکثر رنگینه های طبیعی دارای ثبات نوری از ضعیف تا متوسط هستند و این در حالی است که رنگینه های شیمیایی دارای محدوده وسیعی از ثبات ها یعنی از ضعیف تا عالی می باشند. ثبات نوری یک خامه رنگرزی شده به عوامل داخلی چون ساختار شیمیایی رنگینه، حالت فیزیکی رنگینه، غلظت رنگینه، ماهیت خامه رنگرزی شده و خلاصه نوع دندانه مورد استفاده بستگی دارد.

ساختار شیمیایی یک مولکول رنگینه به دو بخش تقسیم می شود: بخش اصلی یا کروموفور رنگینه که رنگین بودن ملکول رنگینه به آن بستگی دارد و بخش دوم که خصلت کاربردی و یونی بودن رنگینه را باعث می گردد که به عنوان گروه های آکسوکروم شناخته می شوند.

به طور کلی کروموفور و بخش اصلی رنگینه ثبات نوری یک رنگینه را تعیین می کند و گروه های آکسوکروم بمراتب اثرات کمتری را در این مهم ایفا می نمایند. آنالیز مواد رنگزای طبیعی فهرست شده در کتاب مرجع رنگ نشان می دهد که تقریباً ۵۰ درصد از کل مواد رنگزای طبیعی از خانواده فلاونوئیدها بوده و مابقی از خانواده آنتراکینون، نفتوکینون و ایندیگوئیدها می باشند. ترکیبات فلاونوئیدها دارای ثبات نوری بالایی بوده ولیکن رنگینه های آنتراکینون و ایندیگوئیدها دارای ثبات های نوری عالی هستند.

البته قابل ذکر است که ثبات نوری رنگینه های آنتراکینون با افزایش استخلاف گروه های هیدروکسیل در ملکول رنگینه کاهش می یابد. همچنین بزرگی ساختار می تواند ثبات نوری را بهبود بخشد.

حالت فیزیکی رنگینه معمولاً مهمتر از ساختار شیمیایی می باشد و به طور کلی هر چه تجمع ملکولی رنگینه در لیف بیشتر باشد، ثبات نوری رنگینه بیشتر است. در مطالعاتی که Cox - Crews در سال ۱۹۸۷ روی سرعت رنگ پدیدگی بعضی از رنگینه های طبیعی انجام داد مشخص گردید که سرعت رنگ پریدگی روناس و اسپرک دندانه داده شده با فلزات آلومینیوم و قلع مشابه بیشتر رنگینه های شیمیایی در ابتدا زیاد ولی بعد از مدتی با شیب کمتر به صورت ثابت ادامه دارد. همچنین مشاهده شد که سرعت رنگ پریدگی ایندیگو و قرمزدانه دندانه داده شده با فلزات آلومینیوم و قلع با سرعت ثابت اتفاق می افتد.

ثبات نوری خامه فرش دستباف رنگرزی شده معمولاً با افزایش غلظت رنگینه در لیف افزایش می یابد. ساختار شیمیایی و پارامترهای فیزیکی لیف می تواند روی ثبات نوری خامه رنگرزی شده تأثیر گذار باشد. به عنوان مثال کومینگ و همکارانشان رنگ پریدگی روی الیاف پنبه را به اکسید شدن سلولز نسبت می دهند، در حالی که الیاف پروتئینی مثل پشم، کرک و ابریشم خاصیت احیائی دارند.

نیل (ایندیگو) روی پشم نسبت به پنبه دارای ثبات نوری بیشتری است در حالی که روناس رفتاری برعکس دارد.

ثبات نوری رنگینه های دندانه ای همچنین به نوع دندانه و روش دندانه دادن بستگی دارد. زیرا در هنگام دندانه دادن کمپلکس های متفاوتی با انواع دندانه ها ممکن است تشکیل شود که اینها از نظر مقاومت نسبت به نور با یکدیگر متفاوت هستند. همچنین خود فلز می تواند اثرات کاتالیزوزی مثبت یا منفی روی تخریب نوری رنگینه داشته باشد. در مطالعاتی که Cox - Crews روی ۱۸ نوع رنگینه زرد طبیعی انجام داد مشخص گردید که تاثیر دندانه حتی از ساختار خود رنگینه روی ثبات نوری مهم تر است. همچنین او نتیجه گرفت که تغییرات رنگی (رنگ پریدگی) نمونه های پشمی رنگرزی شده و دندانه شده با فلزات قلع و آلومینیوم نسبت به فلزات مس، کروم و آهن خیلی بیشتر است.

عوامل خارجی همچون منبع نوری، شدت نور، دما، رطوبت و آلودگی محیط نیز می تواند روی رنگ پدیدگی یک کالای رنگرزی شده مؤثر باشد.

ماهیت نور تابیده شده و نوع منبع نوری عامل خیلی مهم در رنگ پدیدگی می باشد. رنگینه های بی ثبات با تابش نور مرئی کم رنگ می شوند در حالی که رنگینه های با ثبات نوری بالا تحت تابش اشعه ماورای بنفش رنگ خود را از دست می دهند. اشعه ماورای بنفش فاکتور بسیار مهم در رنگ پدیدگی بوده که تأثیر آن روی رنگینه های زرد و نارنجی بیشتر است.

تحت شرایط عادی تابش نور، دما و رطوبت هر دو می توانند روی سرعت رنگ پدیدگی کالای نساجی (خامه فرش دستباف) تأثیر داشته باشند. به عنوان مثال کاهش درصد رطوبت از ۶۵ به ۲۵ باعث کاهش شدید در رنگ پریدگی می گردد.

آلودگی محیط چون حضور دی اکسید گوگرد و اکسیدهای نیتروژن و اوزون در هوا می توانند با رنگینه ها حتی در غیاب نور واکنش دهند.

حضور بعضی مواد کمکی در لیف که هنگام رنگرزی یا قبل و بعد از رنگرزی روی خامه فرش آورده شده اند ممکن است روی رنگ پریدگی موثر باشند. به طوریکه وجود موادی چون نشاسته فرآیند رنگ پریدگی را تشدید می کند و بالعکس عملیات بعدی ابریشم با اسید تانیک خواص ثباتی بعضی از رنگینه های طبیعی را بهبود می بخشد.

در مطالعاتی که Cristea و همکارش به منظور بهبود ثبات نوری رنگینه های طبیعی روی پنبه انجام دادند مشخص شد که استفاده از ویتامین C و اسید گالیک که به عنوان مواد آنتی اکسیدان و جاذب اشعه ماورای بنفش هستند می توانند ثبات نوری رنگینه های روناس، اسپرک و وسمه را بهبود بخشند.

 

 

گرداوری و ویرایش : فربد حیدری

سایت گروه فن و هنر ایران زمین

سایت جامع پیمانکاران ساختمان

هنر سنتی ایران زمین

روناس (Rubia-tinctorum)

رنگرزی و ساخت رنگ بوسیله روناس

 

تاریخچه

هانس ای دولف در کتاب صنایع دستی کهن ایران بیان کرده است : روناس در ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد در درهﻯ سند در شهر موهن جودارو شناخته شده است و از آنجا نخست به خاورمیانه گسترش یافت .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

در تورات و همچنین نوشته هایی که از قبور فراعنه مصر به دست آمده است ، مدارکی در مورد رنگرزی با روناس وجود دارد . همچنین آثاری از رنگ قرمز حاصل از ریشه روناس در یکی از مقبره های مصری متعلق به ۱۴۰۰ سال پیش از میلاد مسیح یافت شده است. علاوه بر تورات در بندهش هم از این گیاه نام برده شده است؛ هر چه را جامه به آن شاید رشتن (یعنی رنگ کردن، ریسیدن، تافتن، تابیدن)، مانند سرکه و دار پرنیان و زردچوبه و روناس و نیل، رنگ خوانند .

در پاپیروس های مصری قرن سوم پیش از میلاد مسیح، نام این گیاه عنوان گردیده و در مورد آزمایش های کنترل رنگ آن توضیحات زیادی آمده است.

در یکی از پاپیروس های مصری در همین مورد مطلبی با این مضمون آمده است : دانه هایی همراه با خمره ها. بوی نافذی دارد. دست های او با روناس به رنگ سرخ درآمده است ، گویی که با خون آغشته شده است . مانند پرنده ای شکاری که خونین شده است، مانند اینکه گوشتش از زیر پوست نمایان شده است .

   

دیوس کوریدس Dioscorides فیزیکدان یونانی ، آن را تولید کنندهﻯ رنگ قرمز دانسته است. پلینی Pliny طبیعی دان رومی ، در این رابطه در کتاب تاریخ طبیبعی نوشته است :

دو گیاه دیگر هم وجود دارد... اولی روناس است ، کاربرد آن برای رنگرزی پشم و چرم ضروری است . روناس ایتالیا با ارزش ترین آنهاست ، مخصوصاً آنها که در حومهﻯ شهر می رویند؛ همچنین تقریباً در تمام شهرهای دیگر هم، به مقدار زیاد تولید می گردد. به صورت خودرو رشد می کند ، ولی قابلیت کشت شدن هم دارند... ساقهﻯ آن خاردار و مفصل دار است، با پنج برگ که اطراف مفصل قرار گرفته اند. دانهﻯ آن قرمز است .

رنگرزان ایرانی و رومی آن را می شناختند ؛ قبور یافت شده مربوط به قرون دوم و سوم میلادی در روم که در آنها پارچه های رنگ شده با نیل و روناس وجود داشتند ، گواه همین مدعاست ؛ ولی در دوره های بعدی و در زمان فرمانروایی رومیان استفاده از آن در اروپا از بین رفت، تنها مدرک به دست آمده، پارچه ای رنگ شده با روناس است که از گور ملکه آرنگوندیس Arnegundis در سنت دنیس St. Denis (۵۶۵ تا ۵۷۰ میلادی در نزدیکی پاریس کشف شده است . در حدودالعالم آمده است : و اندر دریای خزران ( یعنی دریای خزر رضوان ) دو جزیره است، یکی برابر دربند خزران است آن را جزیرة الباب خوانند از آنجا رومن خیزد که به همه جهان ببرند و رنگرزان از آن به کار برند .

 

همچنین ابن حوقل می نویسد : دو جزیرهﻯ بزرگ دیگری رو به روی رود کر و نزدیک باب است. این جزیره نیز بیشه ها و درختان و آبها دارد و از آن روناس به دست می آید و به همین سبب گروهی از شهر بردعه ( بردع ) بدانجا آمده، مدتی به تهیهﻯ روناس می پردازند، و آن را به ورهان و بردعه می برند و از آن بهره مند می شوند .

 

در گذشته در ژاپن هم از گیاه روناس ژاپنی برای تولید رنگ قرمز استفاده می شد، ولی به مرور زمان استفاده از آن ترک گشته است.

روناس در جنگ های صلیبی بار دیگر به اروپا آمد و به قرمز ترکی معروف شد، هلندی ها یکی از تولیدکنندگان روناس بودند، همچنین آثاری از گیاه روناس در یک کارگاه رنگرزی واقع در «یورک York» مربوط به قرن دهم میلادی یافت شده است.

ویکتوریا افشار عقیده دارد: این بوته نخستین بار توسط سوداگران عرب به اسپانیا و برای دومین بار پس از قرون وسطی توسط اهالی جلفای اصفهان به اروپا برده شد .

 

بازرگانی ونیزی که در سال ۹۱۳ ﻫ. ق. در ایران ساکن بوده است می نویسد: در این شهر (خوی) رنگ سرخ لاکی به مقدار فراوان می سازند و آن را از ریشه های سرخی فراهم می کنند که در زیر زمین است و با بیل و کلنگ بیرون می آورند و سپس به هرمز می فرستند و از این ریشه ها برای ساختن و به کار بردن رنگ سرخ در غالب نقاط هندوستان بهره می جویند .

 

گیاه بیان شده همان روناس می باشد. ویکتوریا افشار می گوید: صدور روناس از آذر بایجان به هندوستان به احتمال زیاد یا به دلیل کافی نبودن و یا پایین بودن کیفیت رنگ آنها بوده است .

 

rose madder یک رنگ هنری روی بشقاب ها توسط اساتید از زمان رنسانس تا کنون بوده است. madder نام تجاری روناس در اروپاست.

شاردن Chardin در سفرنامه اش به فراوانی این گیاه در ایران اشاره کرده و عنوان می کند که از این گیاه برای رنگرزی و نقاشی استفاده می شود.

به گفتهﻯ «ویکتوریا افشار» رنگ روناس در هر منطقه از ایران نامی متفاوت دارد، برای مثال به آذری بویاخ نامیده می شود که به معنی رنگ کردن خامهﻯ قالی است ؛ در مناطق دیگر هم نامهای دیگری دارد که این امر نشان دهندهﻯ قدمت این رنگ در ایران و خاورمیانه است.

روناس با نام علمی (Rubia tinctorum) گیاهی است که به حالت خودرو در مناطق مدیترانه، در شمال آفریقا و بعضی مناطق آسیا می‌روید . ساقه این گیاه پوشیده از خارهای ریز می‌باشد و ارتفاع آن تا حدود دو متر می‌رسد. روناس با استفاده از خارهای ریزی که دارد به دیوار و درختان می‌چسبد و بالا می‌رود.

برگ های آن بیضی، نوک تیز و دراز بوده که به صورت گروهی و به شکل چتر از کنار ساقه بیرون می‌آید. اگر برگ را در بین دست ها مالش دهیم دست به رنگ قرمز تند مایل به سیاه در می آید. گل های روناس کوچک و به رنگ زرد مایل به سبز می‌باشد. میوه آن گوشتی و به رنگ تیره ‌است . 

 

 

 

 

ریشه آن به نام روناس معروف است به رنگ قرمز تیره و به صورت دراز، باریک و استوانه‌ای می‌باشد. قسمت مهم این گیاه از نظر طبی بشمار می‌آید و از ریشه روناس برای رنگرزی پارچه و نخ استفاده می‌شود.

 

موسم گل

 اواخر بهار

 

انتشار جغرافیایی

 

این گیاه در نقاط سردسیر و گرمسیر می روید، ولی در آسیا و اروپا بیشتر یافت می شود. مناطق کشت روناس در ایران استان های آذربایجان و مازندران و در بعضی از نقاط کرمان می باشد و به طور وحشی در تمام ایران دیده می شود . بهترین روناس مخصوص اطراف یزد است. 

 

مشخصات ریشه

 

ریشه از نوع راست ساده است. ریشه این گیاه در نواحی شن زار تا عمق یک متری خاک فرو می رود. در رنگرزی با روناس مهمترین عامل میزان عمر ریشه است. رنگای قرمز شاداب و متمایل به سرخ از ریشه های چهار و پنج ساله آن به دست می آید و ریشه هفت ساله رنگهای لاکی و ارغوانی و ریشه های سه ساله نارنجی تیره پدید می آورد. جنس روناس نیز در رنگ آن عامل موثری است. از ریشه گونه هایی که در مناطق سردسیری می رویند، لاکی پر مایه تری نسبت به مناطق معتدل و گرمسیر به دست می آید.

به همین علت است که رنگ لاکی به دست آمده از روناس آذربایجان و خراسان که مناطق سردسیری هستند با رنگ های بدست آمده از روناس کرمان و فارس، که مناطق گرمسیری محسوب میوند تفاوت بارزی دارد.

 

ترکیبات شیمیایی

 

ریشه روناس دارای ماده‌ای رنگی به نام جوهر روناس می‌باشد. 

Alizarin

   

نام آیوپاک

 

dihydroxy-9,10-anthracenedione-1,2

نام‌های دیگر

    

Dihydroxyanthraquinone-1,2 Turkey red, Mordant red 11, Alizarin B, Alizarin red

جوهر روناس یا ۱،۲- دی‌هیدروکسی‌آنتراکینون ماده‌ای سرخ‌رنگ است که برای رنگرزی به رنگ روناسی از آن استفاده می‌شود.

در سال ۱۸۶۹ جوهر روناس که رنگیزه ای طبیعی بود به‌طور سنتتیک تولید شد. استفاده از جوهر روناس طبیعی بیش از ۳۵۰۰ سال سابقه دارد. در مصر و درآسیای مرکزی استفاده از این رنگ که از ریشه روناس استخراج می شد رواج داشت از جمله در مقابر فراعنه. تولید مصنوعی این رنگ باعث شد که کشت روناس که از صادرات اصلی هندوستان بود از بین برود و دولت انگلستان که هندوستان را در استعمار داشت نتوانست از نزول تولید روناس جلو گیری کند.

امروز بهترین روناس ایران در شنزارهای اطراف یزد یافت می شود و ارتفاع بوته آن بین ۵۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر است.

همان گونه که گفته شد رنگ در این گیاه بیشتر در ریشه آن موجود است که شامل قسمت های زیر است:

خارجی تری بخش که لایه چوب پنبه ای ریشه است که بسیار نازک و به رنگ قهوه ای است. 

پارانشیم پوستی که نسباتاً ضخیم است. 

استوانه مرکزی که نازک و به رنگ قرمز است. 

قدرت رنگی ریشه روناس با مدت زمانی که در خاک می ماند نسبت مستقیم دارد کهنگی و تازگی روناس را از طعم و رنگ آن به خوبی می توان تشخیص داد.

طعم ریشه گیاه جوان شیرین و گیاه پیر گس و تلخ است. برداشت روناس معمولاً در اواخر پاییز انجام می گیرد و در سایه خشک می شود. گاهی ریشه روناس را به وسیله کوره خشک می کنند که باعث پایین آمدن کیفیت رنگ می شود.

ریشه این گیاه بخصوص پارانشیم پوستی آن واجد گلوکوزی است که تحت تاثیر دیاستازی تجزیه می شود و آلیزارین (Alizarine) می دهد. این ماده رنگی اگر درون شیره سلولی دیده شود به رنگ زرد است ولی در مجاورت هوا رنگ آن قرمز می شود.

 

ماده رنگی ریشه روناس نامهای مختلفی دارد مثل:

۱- madder

۲- garance

۳- knapd

۴- lizari

شماره روناس در کالر ایندکس ۶-۸-۹-۱۰-۱۱ تا ۱۲ است.

برای استفاده از ریشه روناس باید پس از خشک کردن آن نخست پوسته خارجی را که باعث کدری رنگ می شود از آن جدا کرد و سپس آن را کوبید. این عمل برای جدا کردن خاک از ریشه انجام می گیرد که ممکن است برای سهولت مدتی آن را در آب قرار داد و سپس خشک کرد و یا اینکه ریشه را با روغن چرب کرد. در این روش پوسته خشک و سپس خرد و جدا می شود. البته با چرب کردن رنگ حاصله شفافیت خود را از دست می دهد. پس از این مرحله باید گیاه را به گرد تبدیل کرد و ۲۰ برابر مقدار آن آب سرد و ۲% اسید سولفوریک افزود و مدت دو ساعت محلول را به هم زد تا اسید در آن نفوذ کند. پس از این مدت آن را صاف میکنند و باقیمانده را چندین بار ابتدا با محلول رقیق کربنات سدیم و سپس با آب می شویند تا کلیه عکس العملهای اسیدی آن از بین برود. سپس آن را خشک کرده و دو مرتبه می سایند تا دوباره به گرد تبدیل شود.

از لحاظ شیمیایی روناس دارای یک ماده ازته است که نقش فرمان را دارد و تحت تاثیر این فرمان مواد رنگی ایجاد می گردد.

تجزیه مواد ریشه روناس به ترتیب زیر است :

۱- روبیادین

۲- گلوکوزید روبیادین 

۳- پورپورین

۴- گلوکوزید پور پورین

۵- اسید روبر تریکو

۶- آلیزارین

 

مهمترین این مواد در رنگرزی آلیزارین است. مهمترین خاصیت آلیزارین از لحاظ رنگرزی آن است که با اسیدهای فلزات مختلف ترکیب می شود و لاک های رنگین تولید می کند که در اسیدها و قلیاهای ضعیف حل نمی شوند.

آلیزارین در آلمان، هلند و چند کشور دیگر تولید می شود . هلندی ها در گذشته نیز یکی از تولیدکنندگان مهم روناس بودند . در حال حاضر آلیزارین به صورت خمیر در بشکه های کوچک و بزرگ با بهای زیاد وارد ایران می شود و بخصوص در مورد پارچه های قلمکار بسیار مورد نیاز است.

آلیزارین به شکل کریستال های زرد رنگ است که در ۲۹۰ درجه ذوب می شود و در آب خیلی کم قابل حل است ( حتی آب ۱۰۰ درجه ). ولی در محلول های قلیایی مانند کربنات دو سود و سود سوز آور حل می گردد.

 

رنگرزی پشم با روناس

رنگرزی با آلیزارین به وسیله اکسیدهای فلزی و زاج ها هم بر الیاف پروتیینی و هم الیاف سلولزی ممکن است، به طوری که در هنر قلمکار اکنون با استفاده از زاج سفید ابتدا مهر مورد نظر را بر پارچه می زنند و سپس در حمام هایی از محلول آلیزارین داخل می کنند و با دادن حرارت به آن رنگ قرمز ظاهر می گردد. ثبات آن به صورتی است که در مقابل مواد سفید کننده ای مثل کلر نیز پایداری می کند.

 

 

در رنگرزی با روناس با استفاده از الیاف فلزی رنگ های متفاوتی به دست می آید. برای مثال زاج آهن (زاج سیاه) رنگ قرمز قهوه ای می دهد.

جوهر سرکه نیز از دندانه هایی است که بیشتر در نواحی فارس به کار می رود. یکی از روش های سنتی استفاده از رنگ روناس نیز بدست آوردن به وسیله جوشاندن خامه در پیش آب گاو بوده است!

به هرحال بدون وجود دندانه نمی توان  به خوبی پشم را رنگ نمود تا در مقابل عوامل مختلف ثبات کافی داشته باشد و بدون دندانه در روی پشم بسیار پریده و کدرخواهد بود. املاحی که برای دندانه پشم به کار برده می شوند عبارتنداز: بیکرومات پتاسیم، زاج سفید، سولفات آهن، سولفات مس و کلرور قلع.

 

رنگرزی پشم با دندانه بیکرومات پتاسیم و روناس

سه روش زیر برای رنگرزی پشم با روناس و دندانه بیکرومات به کار برده می شود:

۱- دندانه قبل رنگ

۲- دندانه بعد از رنگ

۳- رنگ و دندانه توام

 

روش دندانه قبل از رنگ

پس از دندانه دادن ، پشم را در حمام تازه ای که دارای یک تا سه درصد اسید اگزالیک و پنچ تا ده درصد روناس بوده ، قرار داده و حمام را در مدت 45 دقیقه به جوش می رسانند و مدت یک ساعت و پانزده دقیقه رنگرزی را در حالت جوش ادامه می دهند. سپس پشم را شسته و خشک می نمایند.

این طریق متداول ترین رنگرزی روناس است. در بعضی از نقاط ایران از چوبک به جای اسید در حمام رنگ استفاده می شود و رنگ حاصل نیز بنفش رنگ است. به طور کلی مواد قلیایی و اسیدها هر کدام تاثیر جداگانه ای در حمام رنگ روناس به جای می گذارند. قلیایی ها رنگ بدست آمده را متمایل به بنفش و اسیدها آن را نارنجی می نمایند.

 

روش دندانه بعد از رنگ

از این طریق بندرت استفاده می گردد و بیشتر برای رنگ های روشن و شفاف می باشد. چون تمایل جذب رنگ توسط پشم بدون وجود دندانه کم است و رنگ حاصله بسیار ضعیف است.

 

رنگ رزی پشم با روناس و دندانه بیکرومات

معمولاً برای این روش نظر به سیری و روشنی رنگ از یک تا سه درصد بیکرومات و یک تا سه درصد اسیدلاکتیک مصرف می کنند. برای رنگ های بسیار باز دو درصد و رنگ های متوسط ده تا سی درصد و برای زمینه های بسیار سیر تا صد درصد روناس می توان مصرف کرد .

 

رنگرزی پشم با روناس و دندانه زاج سفید

رنگ های حاصل از این دندانه با روناس در روی پشم به مراتب شفاف تر از دندانه بیکرومات است ولی تنها طریقه ای که می توان برای رنگرزی بکاربرد روش دندانه قبل از رنگ است چون روش های دیگر ثبات کافی در برابر عوامل مختلف سایش نیستند.

 

رنگرزی بوسیله دوغ

این روش تقریباً در تمامی مراکز رنگرزی طبیعی قالی در ایران؛ مخصوصاً کرمان و یزد معمول است و به جای اسید لاکتیک از دوغ و قره قوروت استفاده می کنند. روش این رنگرزی در هر منطقه ای فرق می کند.

به طور کلی در فصل تابستان خامه پشمی را که قبلاً با زاج سفید دندانه داده اند داخل در حمامی که بیست برابر وزن پشم به نسبت یک سوم دوغ و بقیه آب و مقدار لازم روناس است قرار می دهند. حمام را بوسیله آفتاب، بیست و پنج درجه برای رنگ های روشن و برای رنگ های سیر تا چهل و پنج درجه گرم می کنند. مدت یک ساعت پشم را در این محلول حرکت داده و بعد آنرا دوازده ساعت تا دو روز بسته به سیری و روشنی رنگ در همان حال نگاه می دارند. در این مدت مقدار زیادی از آب تبخیر شده و اسید لاکتیک موجود در دوغ حمام زیاد می شود. این عمل باعث شفافیت رنگ حاصله می گردد ولی چون همراه با اسید لاکتیک مواد دیگری نیز در دوغ وجود دارد رنگ حاصله با رنگی که با اسید لاکتیک تنها بدست می آید متفاوت است. پس از این عمل چون رنگ حاصله تقریباً نارنجی می باشد برای اینکه اثر اسید از بین رفته ورنگ را کمی مایل به بنفش کنند خامه پشم را در آب جاری قرار می دهند. 

یکی دیگر از معروفترین رنگ های به دست آمده از روناس رنگ دوغی است که از خیساندن کلافهای رنگ گرفته از روناس در دوغ حاصل می شده است. طول مدت قرار گرفتن پشم در این مایع هر قدر بیشتر شود رنگ روشنتر می شود تا آنکه به فام صورتی کم رنگ مبدل می گردد.

 

خواص داروئی

 

روناس از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است.

1 - بازکننده گرفتگی‌ها در بدن است.

2 -  ادرار آور است و حبس‌البول را درمان می‌کند.

3 - برای معالجه بیماری فلج آن را با عسل مخلوط کرده و به بیمار بدهید.

4 -  ترشح شیر راز یاد می‌کند.

5 -  درد سیاتیک را رفع می‌کند.

6 - یبوست‌های سخت را معالجه می‌کند.

7 -  اشتهاآور است.

8 -  قاعده‌آور است.

9 -   خارش پوست را برطرف می‌کند بدین منظور می‌توان از ضماد استفاده کرد و یا اینکه جوشانده آن را در وان حمام بریزید و مدتی در آن استراحت کنید.

10 -   اوره خون را پائین می‌آورد.

11 -   جوش خوردن استخوان شکسته را تسریع می‌کند.

12 -   تورم را در بدن از بین می‌برد.

13 –   از کمپرس جوشانده روناس برای رفع بیماریهای پوستی استفاده کنید.

 

 

منبع : سایت

گرداوری و ویرایش : فربد حیدری

سایت گروه فن و هنر ایران زمین

 

هنر صنایع چوب و صنایع دستی و هنر سنتی ایران زمین

 

صنایع دستی چوبی یکی دیگر از رشته‌های هنری است که به شکل بسیار بدیع وهنرمندانه ای روی چوب صورت می‌گیرد.

 

تولید انواع صنایع دستی با استفاده از چوب ازدیرباز در استان همدان بویژه مناطق شهری از جمله همدان، ملایر، تویسرکان، سرکان رواج داشته است.صنایع دستی چوبی شامل خراطی، نازک کاری، منبت کاری و معرق کاری است که در این استان خراطی و بویژه منبت کاری بیشتر رواج دارد.

گفتنی است که طی سالهای اخیر منبت کاری در تویسرکان و جوکار ملایر رونق بسیار چشمگیری یافته است.

واژه منبت کاری بمعنای کنده کاری روی چوب است که سابقه ای دیرینه دارد، شاید بتوان آغاز تاریخ منبت کاری را زمانی دانست که انسان نخستین با ابزاری برنده چوب را تراشیده است. منبت کاری روی چوب از قدیم در ایران مرسوم بوده است،در کتیبه هایی که در خزانه داریوش در تخت جمشید به دست آمده البته مدارک معتبری از پیشینیان این هنر در دست نداریم و دلیل این امر آن است که عمر چوب کوتاه است و بر اثر مرور زمان از بین می‌رود،اما در کشور ما آثاری از   منبت کاریهای نسبتا   قدیم به جای مانده که روی در مقبره‌های ائمه اطهار(ع) ونیز منبرها انجام شده است.پاره ای از این آثار 900 تا 1000 سال قدمت دارند.

کهنترین در چوبی منبت کاری شده،اکنون در موزه اکبرآباد هندوستان حفظ می‌شود،این در متعلق به کاخ سلطان محمود در غزنه بوده است.در موزه‌های ایران نیز چند در چوبی متعلق به قرون چهارم و پنجم هجری موجود است،کنده کاری این درها بصورت شاخ و برگ و کتیبه‌های مختلف با آیه-‌های قرآنی است.

 

در اصفهان نیز مساجدی از عهد صفویان وجود دارند که درهایشان هنوز دست نخورده و سالم باقی مانده اند مانند در مدرسه شاه سلطان حسین،آرامگاه شاهزاده حسیندر قزوین نیز در بسیار زیبایی دارد که از دوره شاه طهماسب باقی مانده است،یکی از زیباترین آثار منبت کاری شده ایران رهلی است که در موزه متروپولتین نیویورک نگهداری میشود و علاوه بر تزئینات شاخ و برگ به سبک ساسانی، نام دوازده تن از ائمه معصومین(ع) بر روی آن دیده میشود. در عصر حاضر نیز منبت کاری همچنان رواج دارد و در گوشه و کنار ایران خصوصا" در استان همدان هنرمندان بسیاری مشغولند.

 

منبع :  سایت

 

گرداوری گروه جامع پیمانکاران

فن و هنر ایران زمین 

روز شیراز

روز شیراز بر تمام ایرانیان و ایران دوستان مبارک باد

روز شیراز خجسته و گرامی باد

امروز 15 اردیبهشت در مدارس شیراز جشن روز شیراز برگزار شد .

 

 

 

 

 

 

 

روز شیراز مبارک باد فربد حیدری

 

گرداوری گروه فن و هنر ایران زمین

 

سایت جامع پیمانکاران

محلی در فضای باز کنار جنگل شگفت انگیز با استخر ها و سونا با عرشه های چوبی  . بیش از 30M ²

استفاده از بدنه و کف های چوبی در کنار استخر های شنا

دکوراسیون اتاق

استفاده از چوب ترمو و بامبو در طراحی دیوار و کف استخر روباز

استخر روباز با کف چوبی

بامبو

صندلی راحتی

 

لمبه و چوب دک کنار آب ( اصطلاحا ضد آب شده ، اما شما باور نکنید )

 

فضای باز

اشپزخانه

دکوراسیون چوبی

 

پنت هاوس ، 180sqm ،

منطقه در فضای باز شگفت انگیز با عرشه های چوبی با بیش از 30M ²

استخر، سونا ، BBQ، یخ ساز ، یخچال و فریزر، Futton از منطقه خارجی ، صندلی، میز برای ناهار و شام خارج از منزل، و دوش خیره کننده نمایش بینظیر از باغ گیاه شناسی ، رودریگو د فریتاس 

مسیح نجات دهنده ( کورکووادو )

واقع در قلب شهر باغ گیاه شناسی 100 متر از ورودی پارک . یک درایو 5 دقیقه از سواحل ایپانما و Leblon .

نزدیک به همه چیز ، خرید، رستوران خوب ،  رستوران سنتی بار ، سینما ، از کارگاه های آموزشی هنرمندان محلی ، جاذبه های توریستی جنگل . رستوران نیز در خدمت شوی انجمن دست و پا زدن برای گشت و گذار در برکه 3 دوچرخه و گشت و گذار برای این کار در اطراف شهر ، کنار حوض و رفتن به ساحل ، شامل همه چیز در اجاره .

فصل اول - کلیات

1- چگونگی پیدایش صنایع دستی را توضیح دهید؟

در حدود 8000 سال قبل که به عصر «نوسنگی» معروف است، مردمی در منطقه وسیعی در آسیای جنوب غربی زندگی می کردند که برای نخستین بار در گروههای کوچک جمع آمده، در یک مکان ساکن شدند و اولین دهکده ها را به وجود آوردند. آثار به دست آمده از دوران پارینه سنگی، میان سنگی و نوسنگی، گواه بر فعالیت انسان در ساخت ابزار و وسایل سنگی است. ابزارهایی چون تیغه های دندانه دار و به شکلهای مختلف هندسی در مکانهایی مانند بیستون و غارهای هوتو و کمربند به دست آمده است. انسانی که یاد گرفته بود با کاشتن دانه های خوراکی مقدار بیشتری از آن را به دست آورد، ناگزیر بود آن را در جایی ذخیره کند. او ظرفهایی را می خواست که در برابر گرما و رطوبت هوا مقاومت داشته باشد و غلات، در آن فاسد نشود. از این رو انسان دوران نوسنگی با الهام از همان شکلهای طبیعی و با آمیختن آب و خاک، اولین ظرفهای سفالی را ساخت.

2- صنایع دستی را تعریف کنید؟

صنایع دستی که هم می تواند، حالت کارگاهی و هم حالت خانگی داشته باشد، همانند صنایع کوچک قابلیت استقرار در شهر و روستا را دارد، بدون نیاز به فن آوری پیشرفته، بیشتر متکی به تخصصهای بومی و سنتی است و قسمت اعظم مواد اولیه مصرفی آن در داخل کشور قابل تهیه می باشد. افزون بر این، صنایع دستی هر دو ویژگی مصرفی و هنری را داشته، برخوردار از بینش، ذوق، اندیشه و فرهنگ تولید کننده نیز هست و در مجموع آن را یک «هنر- صنعت نامیده اند».

3- صنایع سنگین را تعریف کنید؟

صنایع سنگین زمینه ساز توسعه اقتصادی هر کشور است و از آن به عنوان «صنایع مادر» نیز یاد می شود؛ نیازمند سرمایه گذاری بسیار زیاد، ماشین آلات و تجهیزات عمده نیروی انسانی و برخوردار از تخصصهای فنی می باشد.

4- صنایع سبک را تعریف کنید؟

صنایع سبک در مقایسه با صنایع سنگین، نیازمند تجهیزات و به همان نسبت سرمایه کمتر و نیروی انسانی با تخصصهای نسبتاً پایین است. لازمه استقرار آن، بهره گیری از ماشین آلات خودکار و نیمه خودکار است.

5- ویژگیهای صنایع دستی ایران را نام ببرید؟

1. صنایع دستی ایران محملی برای میراث فرهنگی و هنری این مرز و بوم است که ریشه در اعتقادات مذهبی و باورهای قومی و نیز قوه ابتکار و خلاقیت استادکاران ایرانی دارد.

2. امکان تأمین قسمت عمده مواد اولیه مصرفی از منابع داخلی؛ 
3. همانند و شبیه نبودن این فرآورده های تولید به یکدیگر؛ 
4. انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید به وسیله دست و ابزار و وسایل دستی؛ 
5. خود مصرفی بودن بخش عمده تولید و برآورده ساختن نیازهای داخلی؛

6- ویژگیهای صنایع دستی را از نظر اقتصادی توضیح دهید؟

1. سهولت ایجاد مراکز تولید؛ 
2. بی نیازی به سرمایه های کلان؛ 
3. اشتغال زا بودن این «هنر - صنعت»؛ 
4. وجود ارزش افزوده بالا؛ 
5. جنبه های کاربردی و تزئینی؛ 
6. داشتن زمینه ای مناسب برای جلب جهانگرد و صادرات؛

7- طبقه بندی صنایع دستی ایران را نام ببرید؟

1. طراحی سنتی و نگارگری
2. سفالگری و سرامیک سازی
3. بافته های داری
4. نساجی سنتی
5. شیشه گری
6. هنرهای مرتبط با فلز
7. هنرهای مرتبط با چوب
8. رنگرزی و چاپ سنتی
9. صحافی و جلد سازی سنتی
10. آثار لاکی و روغنی
11. رودوزی ها و بافتنی ها
12. سنگ تراشی و حکاکی روی سنگ
13. حصیر بافی
14. فرآورده های پوست و چرم
15. سایر صنایع دستی

 

فصل دوم - دستبافهای سنتی

 

1- دستباف را تعریف کنید؟

آنچه به وسیله دست یا به کمک وسایل ساده بافته می شود، «دستبافت» نامیده می شود. 

2- بافته های دستی چند گونه اند؟ نام ببرید. 
دو گونه اند: 
1. بافته های دستگاهی 
2. بافته های داری

3- بافته های دستگاهی و بافته های داری را تعریف کنید.

بافته های دستگاهی محصولاتی است که با کمک دستگاههای بافندگی دو وردی، چهار وردی، ژاکارد و نظیر آنها تولید می شود؛ مانند پارچه های ساده و نقش دار، زری. بافته های داری، دستبافهایی است که با کمک دارهای افقی و عمودی بافته می شود. این محصولات، دو دسته اند: بافته ای داری پرز دار مانند قالی و بافته های داری بدون پرز مانند گلیم.

4- دستگاههای بافندگی پارچه به چند گروه تقسیم می شوند؟

1. دستگاههای بافندگی ساده باف : 

که به آنها دستگاههای «دورد دار» نیز می گویند، برای بافت پارچه هایی با نقوش هندسی و راه راه به کار می رود.

2. دستگاههای بافندگی دستوری و ژاکارد : 

برای بافت انواع پارچه با نقوش غیر هندسی استفاده می شود؛ مانند دستگاههای ترمه بافی، زری بافی و مخمل نقش برجسته.

5- هر دستگاه بافندگی شامل چه قسمتهایی است؟ کار هر قسمت را توضیح دهید؟

1. وردها : 
کار طبقه بندی کردن تارها را بر عهده دارد که در نقش و طرح پارچه عامل مهمی هستند. 
2. میل میلکها : 
میله های باریکی هستند که در وسط آنها سوراخی برای عبور نخ تار وجود دارد. 
3. ماکو : 

وسیله ای است که ماسوره نخ در داخل آن قرار می گیرد و در عرض تارها، به صورت رفت و برگشت عبور می کند و باعث کشیده شدن پود به داخل تارها می شود.

4. ماسوره : 
قرقره ای کوچک است که نخ به دور آن پیچیده شده، درون ماکو قرار می گیرد. 
5. شانه : 

وسیله ای دندانه دار است که معمولاً از چوب یا فلز ساخته می شود و طول آن اندکی بیش از عرض پارچه است.

6. پدال یا رکاب : 

تخته ای است که به وسیله زنجیر یا نخ به وردها متصل شده، با فشار پای بافنده وردها بالا یا پایین رفته و باعث می شود دهانه یا دو دسته تار، باز شود و ماکو از آن عبور کند.

7. غلتک یا پارچه پیچ : 

وسیله ای استوانه ای شکل است که در قسمت زیرین دستگاه بافندگی قرار گرفته، پارچه بافته شده به دور آن پیچیده می شود.

8. متید : 
وسیله ای چوبی و گیره ماننده است که طول آن معادل عرض پارچه است و دو سر آن سوزنهایی تعبیه شده که به دو لبه پارچه فرو رفته و عرض آن را ثابت نگه می دارد. 
9. سایر ابزار و وسایل کمکی : 

بافندگان معمولاً از یک دستگاه ماسوره پیچی و یک دستگاه چله دوانی و یک دفتین نیز استفاده می کنند.

6- برخی از پارچه های سنتی ایران را نام ببرید؟

1. شعر 
2. کرباس 
3. زری 
4. ترمه 
5. مخمل 
6. جاجیم

7- بافته های داری به چند گروه تقسیم می شوند؟

1. بافته های داری پرزدار مانند انواع قالیها و گبه؛ 
2. بافته های داری بدون پرز مانند انواع گلیم؛

8- قالی چیست؟ 

قالی، بافته ای است از هزاران گره کوچک که به مدد سرپنجه های قالی بافان هنرمند بر خامه و نخ، زده می شود تا محصولی ساخته و پرداخته شود که علاوه بر جنبه های مصرفی، هنر را در مقیاس وسیع، مطرح و متجلی سازد.

9- مصالح و وسایل مورد نیاز در قالی بافان را نام ببرید؟

مصالح : پنبه، پشم، ابریشم 
وسایل : دار قالی، قلاب، کاردک، سیخ پودکشی، دفه و دفتین، شانه، قیچی، نقشه قالی 

10- چند نوع دار وجود دارد؟ هر کدام را جداگانه تعریف کنید؟ 
1. دار افقی 
2. دار عمودی 
دار افقی : 

دستگاهی است بسیار ساده که به موازات زمین، به فاصله 30 سانتی متری نصب می شود و شامل دو قطعه چوب استوانه ای با طول 5/1 برابر عرض قالی مورد نظر است که در بالا و پایین قرار می گیرد و سر اضافی آن به وسیله چهار عدد میخ چوبی یا فولادی بزرگ که در زمین کوبیده شده، مهار می گردد.

دار عمودی : 

که شکل تکامل یافته دارهای ابتدایی است، چارچوب مستطیل شکلی دارد که به طور عمودی بر سطح زمین مستقر می شود. این نوع دار از دو عدد چوب استوانه ای صاف و محکم که به طور موازی یکی در بالا و یکی در پایین قرار دارد و دو عدد چوب دیگر که حالت ستونهای دستگاه را دارند (راست روها) تشکیل شده است.

11- گوه، چوب کوجی و چوب هاف را تعریف کنید؟ (شکل صفحه 18)

گوه : 

قطعه چوب گونیا شکلی است که برای محکم کردن دو طرف زیردار، در شکاف پایین راست روها کوبیده می شود. در موقع شل کردن چله ها و پایین کشی قالی کوهها را بیرون می آورند.

چوب کوجی : 

چوبی است استوانه ای شکل به اندازه عرض دار قالی که برای تنظیم و تفکیک نخهای چله و جلوگیری از کجی قالی به کار می برند.

چوب هاف : 

باریک تر از چوب کوجی است، در بالای آن قرار می گیرد و در زمان پود دادن برای زیر و رو کردن چله ها از آن استفاده می شود

12- سیخ پودکشی، دفه و دفتین و شانه را تعریف کنید؟ (شکل صفحه 19)

سیخ پودکشی : 

تسمه فلزی نازک و باریکی است که سر آن حالت قلاب دارد و برای پودکشی در روش بافت ترکی از آن استفاده می شود.

دفه و دفتین : 

ابزارهایی هستند که برای کوبیدن پود و ریشه های بافته شده از آنها استفاده می شود. در روش فارسی از نوع سنگین آن که پره های بیشتری دارد استفاده می شود که به آن «دفتین» می گویند. در روش ترکی نیز «دفه» به کار می برند.

شانه : 

وسیله ای است که برای کرک گیری و جلو کشی ریشه های زده شده در حین بافت به صورت شانه کردن به کار می روند.

13- نقشه قالی چگونه طرحی است؟

طرحی است که به وسیله طراحان و نقشه پردازان روی کاغذ شطرنجی رسم می شود. گاهی نیز از یک قالی بافته شده به عنوان نقشه استفاده می شود. یکی از مهمترین عناصر هنری قالی ایران، طرحهای آن است. تنوع و زیبایی این طرحها شهرت جهانی دارد و حاکی از ذوق، سلیقه فرهنگ و اعتقادات هنرمندان این مرز و بوم است.

14- مراکز مهم تولید قالی در ایران را نام ببرید؟ 

1. قالی با چله ابریشم : 
در شهرستانهای اصفهان، قم، ساوه، مراغه، زنجان و بناب بافته می شود. 
2. قالی با چله نخی ظریف : 
در شهرستانهای اصفهان، تبریز، نایین، کرمان، کاشان و بیجار تولید می شود. 
3. قالی با چله نخی نسبتاً ظریف : 
در اراک، چهار محال و بختیاری، مشهد، سبزوار، سیستان و بلوچستان تولید می شود. 
4. قالب با چله نخی و پشمی : 
در میان عشایر ایران، قشقایی ها، بختیاری ها، ایل بویر احمد و ترکمن ها رواج دارد.

15- گبه چیست؟ ویژگیهای بافت گبه را توضیح دهید؟

واژه گبه به معنی «زمخت و درشت» نام مشهورترین فرش اصیل درشت بافت عشایری است. بافتن گبه با طرحهای ذهنی و ابتکار هندسی و نقشهای حیوانات به ویژه شیر، پلنگ، اسب، گوزن و انسان انجام می شود پشم مصرفی در بافت گبه خودرنگ است و معمولاً از سه تا چهار رنگ تجاوز نمی کند.

16- گلیم چیست؟ 
در ابتدا به جامه درشت پشمین، گلیم می گفتند ولی در حال حاضر، گلیم، بافته ای است داری و بدون پرز که با نخ پشمی، پنبه ای یا کنفی، با درگیری تار و پود بافته می شود. به این ترتیب که از نخ پنبه ای به عنوان تار و از نخ پشمی رنگارنگ به عنوان پود استفاده می شود. در گلیم بافی، نقشه کاربرد چندانی ندارد. گلیم های هر منطقه طرح و رنگ ویژه ای دارد که با توجه آن از بافته های مناطق دیگر مجزا می شود.

17- گلیم های ایرانی به چند شیوه ساخته می شود؟

1. شیوه پودگذاری 
2. شیوه پود پیچی 

18- شیوه پودگذاری را توضیح دهید؟

در این شیوه، تنها از نخ تار و نخ پود برای بافت گلیم استفاده می کنند. پودهای رنگارنگ را از زیر و روی رشته های تار می گذرانند. با تغییر رنگهای پود است که نقشها پدیدار می شود و هر دو رویه گلیم، صاف، هموار و همرنگ است.

19- شیوه پود پیچی را توضیح دهید؟

در این شیوه، علاوه بر نخ تار و نخ پود، از پود نازک نیز در بافت گلیم استفاده می شود و در واقع پود به حالت پیچش از میان نخهای تار عبور کرده، سپس با عبور پود نازک و کوبیدن آن با شانه، عمل درگیری نخهای تار و پود قطعی می شود. این شیوه بافت که بسیاری از صاحبنظران آن را حد واسطی میان گلیم بافی و قالی بافی و در واقع منزلگاه تکامل گلیم بافی به قالی بافی دانسته اند.

 

 

فصل سوم - سفالگری

 

1- مراحل تاریخی هنر سفالگری را بیان کنید؟ 

تاریخ آثار سفالی به دست آمده از گنج دره تپه و غار کمربند به حدود 8000 سال قبل از میلاد می رسد. این سفالها دست ساز بوده در ساخت آنها فقط از خاک موجود در طبیعت استفاده شده است.

در مرحله دوم (هزاره پنجم و ششم قبل از میلاد) به سفالهای «چشمه علی»، «تپه زاغه»، «تپه سیلک» و «اسماعیل آباد» برمی خوریم که مانند سفالهای دوره اول خشن، با شکلها و تزئینات ساده، در اندازه های کوچک و با پخت ناقص ساخته شده اند. در ساخت آنها برای چسبندگی بهتر گل، از کاه خرد شده یا علف خشک استفاده کرده اند. در دوره بعد به واسطه استفاده «چرخ سفالگری» سفالها، ظرافت بیشتری پیدا کرده اند.

2- لعابکاری از کجا به ایران آورده شد؟

لعابکاری را «کاسیتها» از بابل که قرنها در تصرف آنها بود به ایران آوردند. قدیمی ترین نمونه تزئینات سفالی لعابداری که در ایران به دست آمده به «معبد چغازنبیل» و عهد عیلام میانه منسوب است.

3- اولین ماده مصرفی در ساخت ظروف سفالی چیست؟

گل رس یا خاک رس 

4- خاک رس به چند صورت در طبیعت وجود دارد؟ 
1. خاکهای اولیه : 

خاکهایی است که در کنار سنگهای مادر رسوب نموده، به وسیله آب یا باد جابه جا نشده، به طور نسبی خالص باقی مانده است.

2. خاکهای ثانویه : 

خاکهایی است که بر اثر عوامل طبیعی مانند باد و باران و جریانهای موقت یا دایمی رودخانه ها از محل اولیه منتقل و در این جا به جایی با مواد آلی و اکسیدهای مختلف مخلوط شده است. این نوع خاکها در مقایسه با خاکهای اولیه خلوص کمتری دارند اما از چسبندگی بیشتری برخوردار است.

5- موارد و مصالح مورد استفاده در سفالگری از نظر کمیت فیزیکی به چند دسته تقسیم می شوند؟

1. مواد اولیه پلاستیک (شکل پذیر یا رُسها) : 

به خاکهایی گفته می شود که خاصیت «پلاستی سته» دارند. یعنی خاصیتی که ماده را قادر می سازد تا در اثر یک نیروی خاری بدون شکست و گسستگی تغییر شکل داده، بعد از حذف یا کاهش نیرو، همچنان شکل خود را حفظ کند.

2. مواد اولیه غیرپلاستیک : 
خاصیت تغییر شکل ندارند

6- مواد اولیه غیر پلاستیک به چند دسته تقسیم می شوند؟

1. پر کننده ها : 

مانند سیلیس، سنگ چخماق و تالک، مواد غیرپلاستیکی هستند که به بدنه افزوده می شوند. معمولاً دارای نقطه ذوب بالا و مقاومت شیمیایی خوبی هستند.

2. گداز آورها : 

مانند فلدسپات، اکسیدهای سدیم، پتاسیم، بور یا باریم که در بدنه و لعاب سازی به کار می رود. گداز آورهای مورد استفاده در سرامیک سازی، بسیار متنوع اند.

7- ابزار و وسایل تولید را نام ببرید؟ کار هر یک از توضیح دهید؟

سنگ خرد کن : 
برای تبدیل قطعه های سنگ بزرگ به خرده سنگ استفاده می شود. 
آسیاب : 
برای پودر کردن مواد معدنی به کار می رود. 
الک : 
برای دانه بندی، تمیز کردن و جداسازی مواد از یکدیگر از الک استفاده می کنند. 
مخلوط کن : 
به هم زدن دوغابهای سرامیکی و ورز دادن خمیر سرامیک با مخلوط کن انجام می گیرد. 
خشک کن : 
برای خشک کردن دوغاب بدنه های خام قبل از پخت آنها را در خشک کن قرار می دهند. 
کوره : 
بدنه های خام و لعابدار را در کوره می پزند. 
چرخ سفالگری : 
برای ساخت ظرفهای سفالی از چرخ سفالگری استفاده می شود. 
ابزار کوچک چرخکاری: وسایلی است که برای شکل دادن ظرفهای سفالی، هنگام چرخ کاری به کار می رود.

8- روشهای تولید سفال را نام ببرید؟

1. روشهای دست ساخت 
2. روشهای ساخت ظروف با چرخ سفالگری 
3. روش ساخت دوغابی 

9- روشهای دست ساخت را توضیح دهید؟ 

این روش بیشتر حالت حجمی دارد و مانند مجسمه سازی در آن عمل می شود. روشهای تولید دستی به گونه های زیر قابل اجراست:

1. فشاری : 

در این روش ابتدا مقداری گل را به صورت گلوله ای در آورده، سپس با انگشت شست، سوراخی در وسط آن ایجاد می کنند. با گردش انگشت شست در سوراخ، دهانه ظرف را باز نموده، سپس با کمک سایر انگشتان، شکل دلخواه را به وجود می آورند.

2. مارپیچ یا فتیله ای : 

پس از ورز دادن گِل و پهن کردن آن به وسیله وردنه یا دست، آن را گلوله نموده، به صورت فتیله در می آورند. سپس نوارهای گل را به شکل دلخواه روی هم قرار داده، با لیسه صاف می کنند تا شکل مورد نظر به دست آید.

10- روش ساخت ظروف با چرخ سفالگری را توضیح دهید؟

در ساخت ظروف با چرخ سفالگری دو نوع چرخ به کار می رود: 
1. چرخ سفالگری کُند : 

ساده ترین شکل آن دو صفحه چوبی است که زیر صفحه بالایی حالت مقعر دارد، به طوری که صفحه زیرین، ثابت است و صفحه رویی می چرخد و گل را شکل می دهد.

2. چرخ سفالگری تند : 

با استفاده از این چرخ، سفالگر به کمک پا، صفحه زیرین یا طبق چرخ را به گردش در آورده، با دو دست گل را در صفحه رویی شکل می دهد. این روش در سفالگری بیشترین تولید را به خود اختصاص داده است.

11- روش ساخت دوغابی را توضیح دهید؟

در شکل دادن فرآورده های سرامیکی از ابزاری به نام قالب استفاده می شود. نکته اساسی، تفاوت جنس قالب و خاصیت فیزیکی بدنه مورد استفاده است.

12- روش پرس خمیر در قالب را توضیح دهید؟ 

در گذشته جنس بعضی از قالبها، رس پخته و روش شکل دهی به صورت پرس خمیر گل در قالب بوده است. در تولید فرآورده های سرامیکی برحسب نوع سادگی و پیچیدگی کار می توان از انواع قالبهای گچی استفاده کرد. این قالبها عبارتند از ساده، یک تکه و چند تکه.

13- روش ریخته گری دوغابی را توضیح دهید؟

در این روش، مواد سرامیکی را می توان به شکل دوغاب درآورده و استفاده کرد. دوغاب ریخته شده در قالب گچی پس از زمان معینی به علت تماس با دیوار گچی، جداره ای را تشکیل می دهد. در این هنگام دوغاب اضافی از قالب تخلیه می شود.

14- کار پرداخت به چه منظور صورت می گیرد؟ 

سفالگرانی که با چرخ، کار می کنند، یک روز پس از ساخت ظروف، کار «پرداخت» را به ویژه برای قسمتهای بیرونی ته ظرف با ابزار روی چرخ انجام می دهند. پرداخت کردن ظروف به سفالگر، این امکان را می دهد که قسمتهای اضافی و زیادی بدنه را تراشیده، علاوه بر یکنواختی در ضخامت بدنه، برای ظرف پایه کف حلقوی ایجاد کند.

15- انواع تزئین بدنه های سرامیکی را نام ببرید؟

1. تزئین روی بدنه خام 
2. تزئین با رنگ و لعاب

16- تزئین روی بدنه خام به چند روش صورت می گیرد؟

الف) نقش بریده یا مشبک : 
بریدن نقش به وسیله ابزار برنده و نیز از روی بدنه خام را «نقش بریده» می نامند. 
ب) نقش کنده یا حکاکی : 
کندن نقش بر روی سطح بدنه خام را «نقش کنده» می نامند. 
ج) نقش افزوده یا برجسته کاری : 
افزودن نقش بر روی بدنه خام را نقش افزوده می نامند.

17- تزئینات با رنگ و لعاب به چه صورتی انجام می شود؟

تزئینات نهایی روی بدنه های سرامیکی با اکسیدهای رنگی انجام می شود. تزئین به وسیله لعابهای رنگی، چهار گونه است:

1. سفالینه های یک رنگ : 

از متداول ترین ظروفی است که ساخت آن تقریباً از ابتدای هزاره اول قبل از میلاد مورد توجه قرار گرفته است. در دوره اسلامی پوشش ظروف با لعاب یکرنگ ادامه پیدا کرده و رنگهای لاجوردی، آبی، سبز، زرد، قهو ه ای و بیشتر از همه لعاب فیروزه ای دیده می شود.

2. تزئین زیر لعاب : 
در این نوع تزئین معمولاً نقاشی، کنده کاری یا نقش برجسته در زیر لعاب دیده می شود. 
3. نقاشی هفت رنگ : 

سفالگران دوره سلجوقی پس از موفقیت در ساخت ظرفهای مختلف به نوعی سفالینه که بین هنرمندان اسلامی به «نقاشی رو لعاب» یا «هفت رنگ» معروف است، دست یافتند. امروزه از این روش در ساخت ظروف و به ویژه کاشی در ابعاد وسیع استفاده می شود.

4. کاشی لعاب پران : 

بر روی سر در مسجد نطنز نوار کتیبه ای با زمینه نخودی و حرف فیروزه ای مشاهده می شود. این کتیبه که ساخت آن به شیوه «لعاب پران» مشهور است، استفاده زیادی در تزئینات ظریف کاشی کاری دارد.

18- کوره های سفالی به چند گروه تقسیم می شوند؟

1. کوره های ابتدایی : 

که اجاق و اتاق آنها از هم جدا نیست یعنی مواد سوختی هم در همان محلی قرار دارد که سفالها برای پختن، چیده می شود. کنترل ما در این کوره ها مشکل، اتلاف حرارت زیاد، ضایعات کوره نیز زیاد و غیر قابل پیش بینی است.

2. کوره های پیشرفته : 

که اجاق و اتاق کوره از یکدیگر جداست. این کوره ها چه در داخل زمین و چه در روی آن ساخته شوند، حرارت آنها قابل کنترل و ضایعات آنها قابل پیش بینی است.

19- عوامل مؤثر در پخت سفال را ذکر کنید؟

خروج یا تبخیر آب فیزیکی و شیمیایی مواد، سوخت مواد آلی، تکمیل سوخت بدنه، واکنشهای شیمیایی، تغییرات حجمی فشار کوره.

 

فصل چهارم - مصنوعات چوبی

 

1- چرا زمان ساخت نخستین مصنوعات چوبی معین نیست؟ 

زیرا چوب ماده ای است، آسیب پذیر که شرایط مختلف جَوّی، محیطی و گذشت زمان بر روی آن تأثیر مستقیم و غیرمستقیم داشته، آن را فرسوده و به تدریج نابوده می کند. بنابراین تاریخ و زمان مشخصی در مورد استفاده انسان از این ماده در دست نیست.

2- چه شواهدی از کاربرد در زمان هخامنشیان در دست است؟ دو مورد بیان کنید.

داریوش در فرمان بنیاد شهر شوش می گوید: «تخته و چوب یکا از گاندرا و کرمانیا آورده شد)». واژه (یکا) در زبان فارسی همان درخت جگ است که چوبی قهوه ای رنگ و سخت دارد. از این نقش برجسته قصر آپادانا در دوره هخامنشی آشکار می شود که چوب را برای استفاده کاربردی و تزئینی در دوران مادها نیز به کار می گرفتند. در قسمتی از این نقش برجسته یک درباری ماد در حال حمل یک صندلی چوبی مشاهده می شود که مربوط به سده پنجم پیش از میلاد است.

3- ساسانیان به چه منظور در ساختن دیوارها از (کلافهای چوبی) استفاده می کرده اند؟ 

در زمان ساسانیان استفاده از چوب در ساختمان رواج بسیار داشته است. به ویژه استفاده از کلافهای چوبی در میان دیوارها به منظور استحکام بخشیدن رایج بوده است.

4- جنسیت کاری را تعریف کنید؟

واژه منبّت از نبات به معنی گیاه، گرفته شده است و در اصطلاح به نقش برجسته و کنده کاری روی چوب گفته می شود.

5- ابزار و وسایل مورد نیاز در منبّت کاری را نام ببرید؟

 
1. مغار 
2. چکش چوبی (تخماق) 
3. دیگر وسایل و ابزار

6- مغار را تعریف کنید و انواع آن را ذکر کنید؟

مغار: تیغه ای است فولادی با دسته چوبی یا پلاستیک فشرده که در مقابل ضربه، مقاوم است. مغارها به چهار گروه تقسیم می شوند:

1. مغارهای تخت : 

که تیغه ای تخت با لبه برش صاف دارد و برای دوربری خطوط و کنده کاری زمینه منبّت استفاده می شوند.

2. مغارهای نیم واز : 

که دارای تیغه ای ناودانی شکل با لبه برش هلالی است و برای دوربری قسمتهای منحنی شکل و ساخت و ساز استفاده می شود.

3. مغارهای لگویی : 

با تیغه ای ناودانی شکل و لبه برش نیم دایره است و از آن برای دوربری قسمتهای دایره ای شکل و ساخت و ساز نقوش استفاده می شود.

4. مغار شفره : 

با تیغه ای ناودانی با لبه برش به شکل هفت است و از آن برای شیار زدن و دوربری اولیه نقوش استفاده می شود.

7- چکش چوبی چه کاربردی دارد؟

چکش چوبی وسیله ای است که از یک دسته و یک سر چوبی درست شده و منبت کاران برای ضربه زدن به سردسته مغار از آن استفاده می کنند.

8- مراحل تولید منبت را توضیح دهید؟

 
1. انتخاب و آماده نمودن طرح و قطعه چوب مناسب برای منبت کاری؛ 
2. انتقال طرح روی چوب : 

که از طریق چسباندن طرح روی چوب، طراحی مستقیم، کپی کردن طرح، گرده کردن طرح روی چوب مورد نظر انجام می گیرد.

3. دوربری : 

برای شکل گیری نقش منبت، ابتدا دوربری و سپس زمینه ی اطراف نقوش را کنده کاری می کنند.

4. کنده کاری : 

با استفاده از مغاز تخت، ابتدا چوب اضافی کناره های زمینه کار و در نهایت چوب اضافی بخشهای میانی زمینه را برمی دارند.

5 . ساخت و ساز و روسازی : 
پس از تراشیدن زمینه کار، با مغار مناسب، ساخت و ساز را شروع می کنند.

9- معرق چوب چیست؟

معرق چوب تلفیق و ترکیبی است از انواع چوبهای خودرنگ، مواد و مصالحی مانند استخوان، صدف، روی، مس، عاج، خاتم و غیره که در روی سطح چوبی، نقشی را به وجود می آورد.

10 - چه مواد مصالحی در ساخت معرق چوب کاربرد دارد؟ 
مواد و مصالحی که در ساخت معرق چوب به کار می رود، به دو گروه چوبی و غیر چوبی تقسیم می شوند:

 
1. مواد و مصالح چوبی : 

در معرق چوب از انواع چوب خودرنگ مانند گردو، چنار، عناب، نارنج، سنجد، زبان گنجشک، راش، گلابی، فوفل و بسیاری از چوبهای دیگر، بنا به طرح مورد نظر و سلیقه معرق کار انتخاب و استفاده می شود.

2. مواد و مصالح غیر چوبی : 

هنرمند معرق کار، بنا به ذوق و سلیقه خود و طرح کار می تواند از مصالح دیگری مانند عاج، استخوان، صدف، فیبرهای مصنوعی، خاتم، مس و برنج استفاده کند.

11- ابزار و وسایل مورد نیاز در ساخت معرق چوب را بیان کنید؟

1. میز کار : 
که باید متناسب با قد معرق کار باشد. 
2. تخته پیشکار : 
تخته ای کوچک و معمولاً نئوپان یا هفت لایی است که در جلوی آن شکافی به شکل هفت وجود دارد. 
3. کمان اره : 
که اره مویی بر روی آن بسته می شود. 
4. اره مویی : 

تیغه ای برنده و بسیار ظریف است که اندازه های مختلفی دارد. 
5. در معرق کاری ابزار و وسایل دیگری مانند چوبسای، چکش، میخ سایه، میخ کش، تیزک و رنده به کار می رود.

12- روش تولید معرق چوب را توضیح دهید؟

1. رنگ بندی : 
طرح مورد نظر را با توجه به رنگ، بافت و جنس مصالح مورد استفاده در معرق، رنگ بندی می کنند. 
2. علامت گذاری و خُرد کردن طرح : 

با توجه به رنگ بندی، طرح مورد نظر را علامت گذاری و شماره گذاری نموده، خرد کرده، بر اساس نوع مصالح، دسته بندی می کنند.

3 . برش کاری : 
هر قطعه طرح را با اره مویی به دقت می برند. 
4. جفت و جور کردن : 

همه قطعه های طرح را مطابق علامت گذاری، کنار هم چیده، به یکدیگر می چسبانند، سپس در محل مربوطه روی زیر کار پرس می کنند.

5. پر کردن زمینه با چوب : 
معرقی که زمینه آن با چوب پر می شود، معرق «زمینه چوب» نام دارد.

13- معرق منبت چیست؟

به معرقی که نقشهای آن برجسته است، معرق منبت گفته می شود. برای ساخت معرق منبت ابتدا همه قطعه ها را مانند معرق می بُرند و بعد آنها را به طور مجزا به شیوه منبت کاری ساخت و ساز نموده، کنار یکدیگر جفت و جور می کنند. در پایان کار، قطعه ها را روی زیر کار در محل مربوطه نصب می کنند.

14- خاتم سازی را تعریف کنید؟ 

هنر آراستن سطح اشیاء، به صورتی شبیه موزاییک، با مثلثهای کوچک و طرحهای گوناگون، خاتم سازی است. خاتم همواره به صورت اشکال منظم هندسی بوده است. این اشکال هندسی را با قرار دادن مثلثهای کوچک در کنار هم نقش بندی می کنند. هر چه مثلثها ریزتر و ظریفتر باشند، خاتم مرغوبتر است.

15- مهمترین شاهکارهای خاتم دوره صفویه را نام ببرید؟

از شاهکارهای خاتم دوره صفویه می توان صندوق مرقد امام موسی کاظم (ع)، صندوق مرقد امام حسن عسگری (ع) و ضریح حضرت سید علاء الدین حسین در شیراز را نام برد.

16- گره چینی را تعریف کنید؟ 

گره چینی چوب از هنرهای ظریفی است که از اوایل دروه اسلامی در ایران رایج بوده است. گره ها اتصالات کوچکی از چوب هستند که به صورت زبانه ای به یکدیگر قفل می شوند و نقشهای زیبایی را به وجود می آورند، که هرچه ظریفتر باشند، از نظر هنری ارزش بیشتری دارند.

17- ابزار و وسایل مورد نیاز برای ساخت گره را ذکر کنید؟

از چوب چنار، گردو، نارنج، گلابی و عناب برای ساخت گره چینی استفاده می شود. ابزاری که برای ساخت گره، مورد استفاده قرار می گیرد تقریباً همان ابزاری است که در یک کارگاه درودگری وجود دارد؛ مانند: انواع اره، رنده، گیره، میز کار، خط کش و ...

18- روش تولید گره چینی را توضیح دهید؟

 
1. تعیین اندازه کار؛ 
2. طراحی و رسم گره مورد نظر بر اساس اندازه کار که نیاز به تجربه و تسلط و وقت دارد. 
3. الگو برداری : 
از روی قسمتهای مورد نیاز گره رسم شده، الگو یا قالب برداشته می شود. 
4. ساخت چارچوب : 
چارچوب در اندازه مورد نظر ساخته می شود. 
5. برش چوب آلتها : 
برای ایجاد نقش گره، چوبها به ضخامت بند رسم شده بریده می شود. 
6. واگرفتن قالب روی چوب آلتها : 
به تعداد مورد نیاز چوبهای واگیره، از قالبهای آماه شده، تهیه می شود. 
7. نشان کردن آلتها : 
به وسیله اره پشت بنددار، زوایه های اتصالات روی چوب آلتها برش می خورد. 
8. ابزار زدن روی آلتها : 
با رنده ابزار، روی آلتها ابزار می زنند. 
9. ساخت اتصال آلتها : 
دو سر هر یک از آلتها فاق و زبانه می شود. 
10. چیدن آلتها : 
چیدن گره و درگیر نمودن اتصالهای ساخته شده، آخرین مرحله کارگر چینی است. 

19- خراطی، چه هنری است؟ تعریف کنید؟ 

خراطی، ساختن اشیاء از چوب است که سابقه ای بسیار طولانی دارد. بقایای نقش برجسته های کاخ داریوش در تخت جمشید نشان می دهد که تخت و چهار پایه و عود سوز آن به شویه خراطی تهیه شده است.

20- در حصیر بافی از چه مواد و مصالحی استفاده می شود؟

انواع نی، بوریا، علف، ساقه برگی نخل، پوست بعضی از درختان، ترکه بید یا درختان دیگر در بافتن حصیر به کار می رود.

21- حصیر به چند روش بافته می شود؟ (شکل صفحه 58)

 
حصیر به طور عمده با دو روش «مارپیچ» و «درهم بافته یا مشبک» بافته می شود.

22- روش حصیربافی مارپیچ را توضیح دهید؟

این روش از دو عنصر تشکیل شده است: پایه و باریکه یا نواری که برای دوختن آن به کار می رود. «پایه» قطعه ای طویل و انعطاف پذیر و معمولاً با مقطع دایره یا بیضی است که از دسته ای علف، پوست درخت، چندین ترکه یا ترکیبی از آنها تشکیل می شود، برای بافتن سبد پس از مارپیچ کردن پایه به دور خود، آن را با نواری از جنس علف یا تراشه محکم می کنند. در صورت مرکب بودن پایه، آن را به هم می بندند و هر مارپیچ را به دیگری متصل می کنند. روش مارپیچ مناسب ساختن بسیاری از شکلهای مدوّر است.

23- روش درهم بافته یا مشبک را توضیح دهید؟

نوع ساده این بافت از به هم بافتن دو گروه نوار از ماده مصرفی به وجود می آید که معمولاً به شیوه تار و پود عمود بر یکدیگر قرار می گیرند. اما گاهی ممکن است از زاویه قائمه خارج شوند. تارها از نظر ضخامت و انعطاف با پودها یکسانند اما رنگ آنها می تواند متفاوت باشد. در این روش، تنوع کمی وجود دارد که در میزان ظرافت تولیدات آن به چشم می خورد. این روش در تهیه ظروف و زیراندازها به کار می رود.

 

 

فصل پنجم - مصنوعات فلزی

 

1- سیر تحول ساخت «مصنوعات فلزی» را بیان کنید؟ (شکل صفحه 64)

مردم نواحی بمپور، شهداد، تل ابلیس، تپه سیلک و تپه زاغه از حدود هفت هزار سال پیش با ساخت اشیای فلزی، به ویژه اشیای مسی آشنا بوده اند. پس از کشف فلزات دیگر، فلزکاران با افزودن قلع به مس آلیاژ سختی به دست آوردند و به دنبال آن عصر مفرغ آغاز شد که قدمت آن به حدود سه هزار سال قبل از میلاد می رسد. با تشکیل حکومت هخامنشی هنر فلزکاری تحول یافت و جایگاه ویژه ای در صنعت این دوره پیدا کرد. هنر فلز کاری در دوره سامانی هنری درباری بود که هنر مردمی را نیز تحت تأثیر خود قرار داد. در اوایل دوره اسلامی استفاده از آلیاژهای مختلف رایج شد. در دوره صفویه علاوه بر آلیاژها، از آهن و فولاد نیز اشیایی نفیسی با تزئین طلاکوبی ساخته شد. تا چندی پیش اشیای فلزی بسیاری چون سینی، دوری، کاسه، آینه و شمعدان و بسیاری ابزار و لوازم دیگر که روشهای ساخت و تزئین هر یک از آنه نیز متفاوت بود، ساخته می شود.

2- هنر دواتگری را تعریف کنید؟

ساخت اشیای فلزی به روش سرد به «دواتگری» معروف است که شاید بتوان گفت از نخستین شغلهاست و سابقه چند هزار ساله دارد. در ابتدا دواتگران با کوبیدن یک قطعه سنگ بر روی فلز سرد، ظرف یا شیء ساده را می ساختند.

3- شیوه های ساخت ظروف در هنر دواتگری را نام ببرید؟

1. ساختن اشیاء به صورت یک تکه یا بدون درز؛
2. ساختن اشیاء با استفاده از دستگاه یا به روش خم کاری؛
3. ساختن اشیاء به صورت چند تکه یا درزدار.

4- شیوه ساخت اشیاء، به صورت یک تکه یا بدون درز را توضیح دهید؟ (شکل صفحه 65)

در این روش ابتدا ورق فلز را به شکل دایره ای که شعاع آن حداقل برابر ارتفاع ظرف مورد نظر است می برند، سپس مرکز آن را بر روی سندان قرار داده، با چکش از مرکز به طرف محیط، ضربه های یکنواخت و کنار هم، به صورت مارپیچ وارد می کنند تا ورق به شکل کاسه در آید. آن گاه آن را وارونه بر روی سندان گذاشته با ضربه هایی در پیرامون دهانه ظرف را جمع می کنند تا به شکل گلدان یا مشابه آن درآید.

5- شیوه ساخت اشیاء به صورت چند تکه یا درز دار را توضیح دهید؟

در این روش هنرمند ابتدا فلز را به شکل مستطیل می برد. طول و عرض این مستطیل برابر اندازه حداکثر محیط و ارتفاع ظرف مورد نظر است. سپس لبه دو ضلع رو به روی هم را با چکش به حدی نازک می کند که به نصف قطر اولیه برسد. پس از اینکه لبه ظرف می کاهد، در قلمزنی و تزئین، مشکلاتی ایجاد می کند. بنابراین بیشتر قلمزنان ترجیح می دهند از ظرفهای یک تکه یا بدون درز استفاده کنند.

6- شیوه ساخت اشیاء با استفاده از دستگاه یا به روش خم کاری را توضیح دهید؟

در این روش، هنرمند از دستگاهی به نام «سه نظام» استفاده می کند. به این ترتیب که همانند روش اول یک صفحه گرد فلزی می برد و آن را همراه با قالبهایی که از جنس چدن و به شکل ظرف ساخته شده، به دستگان می بندد و در حالیکه دستگاه روشن است و فلز و قالب را می چرخاند، با قلمهای فولادی به طول 50 سانتی متر، فلز را فشرده، بر روی قالب می خواباند. در نتیجه ورق فلز به شکل قالب در می آید.

7- هنر قملزنی را تعریف کنید؟

یکی از روشهای تزئین فلز «قلمزنی» است که طی آن با استفاده از چکش و انواع قلم، نقش مورد نظر را روی فلز ایجاد می کنند.

8- شیوه ای رایج در قلمزنی را نام ببرید.

1. شیوه عکسی 
2. شیوه زمینه پر 
3. شیوه منبت
4. شیوه برجسته 
5. شیوه مشبک
6. شیوه قلم گیری

9- هنر ملیله سازی را تعریف کنید؟

ساخت ظرف یا شیء با رشته های نازک فلز به «ملیله سازی» معروف است.

10- هنر زرگری را تعریف کنید؟ (شکل صفحه 68)

ساخت زیور آلات از طلا و نقره را «زرگری» و نشاندن سنگهای قیمتی روی آنها را «جواهر سازی» می گویند.

11- هنر کوفته گری را تعریف کنید.

هنر کوفته گری یا فولاد سازی، در واقع بر گرفته از ساخت اشیای آهنی است که به صورت هنری توسعه یافته است. این هنر در دوره هخامنشیان با ساخت جنگ افزارها و مهرها رایج بوده است.

12- هنر طلا کوبی را تعریف کنید. (شکل صفحه 70)

موج دار کردن فولاد با طلا و نقره را «طلاکوبی» می گویند. که به زرکوبی یا مطلا کاری نیز مشهور است. در گذشته طلا کوبی روی فلزاتی مانند مس، برنج و مفرغ نیز انجام می شد.

 

فصل ششم - نگارگری

 

1- نگارگری را تعریف کنید؟ 

نگار در معانی متعددی چون نقش و نقاشی؛ نقشی که از حنا بر دست و پای محبوب کنند، تحریر، بت، صنم و معشوق به کار رفته است. در حقیقت «نگارگری» مفهوم عام دارد و روشها و سبکهای گوناگون نقاشی ایرانی را شامل می شود، چه آنها که در کتاب و نسخه های خطی صورت گرفته شامل تذهیب کاری، تشعیر، حاشیه سازی، جدول کشی، گل و مرغ و غیره است، چه آنها که بر دیوار بناها یا بومهای دیگر انجام گرفته است. نگارگری ایران تجسم و ابداع هر چه بیشتر زیباییهاست که در خیال روشن هنرمند نقش می بندد.

 

2- تفاوت نگارگری ایران با مینیاتور غربی چیست؟

در اروپا، لفظ «مینیاتور» به نقاشیهای ظریف داخل کتابهای مذهبی دوره های «بیزانس» و «گوتیک» گفته می شود. این واژه نخست به وسیله جهانگردان اروپایی و سپس توسط خاورشناسان سده نوزدهم در مورد نقاشی ایران استفاده شد. ولی هنرمندان ایرانی بیشتر عنوان «نگارگری» را برای نقاشی سنتی ایران جایز می دانند.

3- مکتب بغداد به چه دوره ای از تاریخ مربوط است؟ ویژگیهای بارز آن کدام است؟

با ترجمه کتابها از زبانهای پهلوی، سانسکریت و یونانی به عربی در دوره عباسی و نسخه برداری از این کتابها، زیباسازی و نقش تصویر در آنها نیز رایج شد. مشهورترین نسخه خطی در میان این کتابهای علمی، نسخه ای از کتاب «دیستوریدوس» به تاریخ 619 ها. ق است که هم اکنون اوراق شده است. از ویژگیهای نگاره های این دوره، شباهت چهره ها به نژاد سامی (عربی) است.

4- ویژگیهای نگارگری مکتب سلجوقی را نام ببرید؟ 

در مکتب سلجوقی، نقشها و تزئینات بر روی متن رنگ آمیزی شده، پدیدار شده اند. چهره ها با چشمهای بادامی و شبیه به نژاد زرد و لباسها با گل و گیاه و نقوشی به سبک «اسلیمی» تزئین می شد.

5- قدیمی ترین و معروفترین نسخه شاهنامه که تاکنون شناسایی شده کدام است و مربوط به چه دوره ای است؟

قدیمی ترین نسخه شاهنامه، «شاهنامه کاما» مربوط به دوره سلجوقی است. 

6- ویژگیهای نگارگری مکتب مغول را توضیح دهید؟ 

با حمله مغول به ایران، موجی از ویرانی و مرگ، ایران را فرا گرفت و هستی مردم را تهدید کرد. ولی مغولان در اثر آشنایی با فرهنگ و هنر ایرانی و نفوذ اسلام، از هواخواهان فرهنگ و هنر ایرانی شدند. ارتباط ایلخانان با اقوام خود به ویژه چین، باعث نفوذ برخی از عوامل نقاشی چین در نقاشی ایرانی شد. به این ترتیب که ابرهای مواج کنگره دار داخل هم، تنه درختان گره دار و بسیار پیچیده، صخره های بلند و قله های نوک تیز نوعی منظره سازی ناهمگن با نقاشی ایران که با ویژگیهای نقاشی عصر مغول تلفیق شده، در آثار این مکتب وجود دارد. همچنین پر تحرک شدن انسانها و حیوانها، درشتی و نازکی خطها و چین و شکن لباسها، به کارگیری صحنه های پر جمعیت تر و بر روی هم مجموعه مؤثرتری را به معرض دید می گذارد.

7- مکتب هرات چگونه شکل گرفت؟

تیمور پس از تصرف شهرهای ایران، سمرقند را پایتخت خود قرار داد. او با کوچ دادن هنرمندان ایرانی و بغدادی به سمرقند، باعث شد که این شهر مرکز فرهنگ و هنر سرزمینهای اسلامی قرار گیرد. پس از تیمور، پسرش شاهرخ «هرات» را به پایتختی برگزید و هنرمندان را به هرات دعوت کرد و بدینسان مکتب هرات پایه ریزی شد.

8- ویژگیهای نگارگری مکتب هرات کدام است؟

هنر این دوره، هنری واقعی، ملی و موافق با طبع و روحیه ایرانی است. در این دوره، نگارگری وارد مرحله جدیدی از شکوفایی و تحول شد و به عالی ترین درجه خود رسید. کمال الدین بهزاد از هنرمندان این دوره، تحولاتی شگرف در هنر نگارگری ایران به وجود آورد که می توان به درستی و پر تحرک بودن طرحها همراه با پختگی شگفت انگیز رنگها و ظرافت به کار گرفته شده در نمایش درختان، گلها و حالتهای مختلف چهره ها اشاره کرد.

9- کدام کتابها در دوره مکتب هرات مصور شده است؟

کلیله و دمنه، شاهنامه بایسنقری، مجمع التواریخ اثر حافظ ابرو، ظفرنامه، خمسه نظامی از کتابهای مصور شده این دوران است.

10- کار نگارگران مکتب تبریز چه ویژگی هایی دارد؟

نگارگران تبریزی بی آنکه سطح تخت نقاشی را بشکنند، ترکیب بندیهای چند سطحی آفریدند که از پایین به بالا گسترده می شود و غالباً از حد فوقانی قاب بیرون می زند. همه چیز آکنده از حرکت و جنبش است. رنگها درخشان، پرمایه و پرکشش حساس و آرام است. از جمله ویژگیهای نقاشیهای این دوره پوشش سر اشخاص به صورت کلاه قرمز رنگ قزلباشی است که دوازده ترک دارد.

11- تذهیب را تعریف کرده و از آن چه استفاده ای می شود؟ (تصویر صفحه 84)

تذهیب به معنی زراندود کردن و طلاکاری با نقوش الهام گرفته از طبیعت، ولی کاملاً تجریدی، منظم و هندسی است که با خطوط مشکی و آب طلا تزئین شده است. در اوایل دوره اسلامی تذهیب برای تزئین و جداسازی آیات قرآن مجید مورد استفاده قرار گرفت. در سده سوم و چهارم هجری ساده و بی پیرایه و با نقوش ساده و هندسی به کار گرفته شد. در سده هشتم با شکوه و مجلل، در سده نهم و دهم ظریف و پرمایه و در سده یازدهم و دوازدهم به اوج تنوع و تعدد مکاتب خود رسیده است.

12- تشعیر را تعریف کنید و موارد استفاده آن را ذکر کنید؟

تشعیر از شعر به معنای «مو» گرفته شده است. در تشعیر، خطوطی به نازکی و ظرافت یک موی به کار می رود که علت نام گذاری این هنر است. تشعیر با نقوش گیاهی و جانوری همراه است و معمولاً در حاشیه نسخه های خطی یا مرقعات با طلا رسم می شود

13- ابزار و مواد نگارگری را نام ببرید؟

قلم مو - بوم - رنگ - بست

14- بوم را تعریف کنید؟

به هر چیزی که نقش، بر روی آن صورت گیرد، «بوم» یا «کار» گویند. بوم می تواند از جنس فیبر سفید، چوب، کاغذ، مقوا، صاف و عاج باشد که هریک از این مواد، شرایط خاص خود را دارد و قبل از استفاده برای زمینه کار آن را آماده می کنند.

15- رنگهای مورد استفاده در نگارگری به چند گروه تقسیم می شوند؟ نام ببرید.

1. رنگهای گیاهی : 
پوست گردو، چای و غیره که بیشتر برای رنگ کردن بوم و کاغذ به کار می رود. 
2. رنگهای معدنی : 
طلا، نقره، لاجورد، سرنج و انواع اکسیدهای فلزی 
3. رنگهای شیمیایی

16- رنگهای روحی و رنگهای جسمی چه هستند و کاربرد آنها چیست؟

رنگهای روحی، رنگهایی هستند با رنگ دانه های ریز و شفاف مثل آبرنگ که برای تزئین قلمگیری و صورت سازی به کار می روند. رنگهای جسمی، رنگهایی هستند با رنگ دانه های درشت و قدرت پوشانندگی زیاد مثل گواش و رنگها پودری.

17- بست چیست؟ چرا از آن استفاده می کنند؟

از بست به عنوان چسب مورد استفاده در رنگ بهره گیری می شود. بستهای مورد استفاده در نقاشی بیشتر از انواع صمغ درختا، صمغ عربی و کتیراست. بعضی از بستها حالت کریستایی و شکننده دارند، مانند «آب نبات» که به هنگام استفاده باید به نسبت مشخص شیره انگور یا خرما به آن اضافه شود. از بستهای حیوانی نیز که از جوشانیدن استخوان و پوست و روده و شاخ تهیه می شود، مایع رقیق آن در بوم کردن بعضی از زمینه ها به کار می رود.

 

 

فصل هفتم - رودوزیهای سنتی

 

1- رودوزیهای سنتی را تعریف کنید؟

رودوزی آن دسته از صنایع دستی کشور ماست که طی آن طرحها و نقوش سنتی با ابزاری ساده نظیر سوزن، قلاب و غیره و با بهره گیری از انواع نخهای رنگین یا فلزی بر روی پارچه های بدون نقش به وجود می آید.

2- چهار گروه اصلی روزدوزیهای سنتی را نام ببرید؟

1. رودوزی با حذف تار و پود؛ 
2. رودوزی با نخهای رنگی؛ 
3. رودوزی با زمینه پر؛ 
4. رودوزی با افزودنیهای تزئینی؛

3- نمونه هایی از رودوزیهای با نخهای رنگی را توضیح دهید؟

1. چشمه دوزی : 

قدیمی ترین رودوزی اصفهان است که معمولاً روی کتاب سفید یا رنگی با نخهای همرنگ یا رنگی انجام می شود. این دوخت به وسیله نقشه و شمارش الیاف کتاب صورت می گیرد.

2. سکه دوزی : 

عبارت است از بیرون کشیدن تعدادی تار، پود یا هر دو از نقطه یا نقاط معینی از پارچه و پر کردن جای آن با سوزن، به طوری که نقشی از آن پدید آید.

3. شبکه دوزی : 

معمولاً روی پارچه کتانی، ابریشمی و پشمی ظریف، در اطراف کارهای قلابدوزی انجام می شود. باقت پارچه باید ساده باشد. محل شبکه را قبلاً روی پارچه تعیین کرده، نخهای پارچه را به اندازه لازم می کشند. برای دوخت آن از نخ همرنگ یا رنگی استفاده می کنند.

4- دو نمونه از رودوزیهایی که با (نخهای رنگی) انجام می شود نام ببرید؟

1. قلاب دوزی : 

ابتدا نقوش، روی پارچه شسته شده منتقل و پس از آن پارچه به کارگاه بسته می شود. نخ را به پشت کارگاه می برند و قلاب فلزی را که دارای دسته چوبی است از روی نقش در پارچه فرو می کنند. نخ زیر پارچه را به دور قلاب و پیچیده، قلاب را می چرخانند و از پارچه بیرون می آورند.

2. برودری دوزی (دندان موشی) : 

ابتدا روی نقشه را با نخ دولا دوخته، بعد روی آن را دندان موشی می دوزند. سپس بین نقشه هایی که در وسط دوخته می شود، بندهایی ایجاد می کنند. برای دوختن این بندها، نخ را سه مرتبه از یک طرف به طرف دیگر می برند و دور این نخها را از سمت راست به چپ دندان موشی می کنند، تا پر شود.

5- دو نمونه از رودوزی با زمینه پر را توضیح دهید؟

1. بخارا دوزی : 

از تزئینات سنتی ایران است که بیشتر روی پارچه های چلوار یا کتاب و به ندرت بر روی پارچه های ابریشمی انجام می شود. پس از انتقال نقش روی پارچه، از نخهای ابریشم تابیده به حالت توپردوزی کوتاه و بلند، استفاده می کنند.

2. سوزن دوزی بلوچ : 
کار با نخهای دمسه به رنگهای تند بر پارچه های کتان انجام می شود.

6- دو نمونه از رودوزی با افزودنیهای تزئینی را توضیح دهید؟

1. ملیله دوزی : 

دوختن ملیله بر پارچه را ملیله دوزی می گویند. ملیله یا نقره ای یا طلایی است که میانش مثل لوله خالی باشد. ملیله معمولاً بر پارچه های مخمل یا ترمه دوخته می شود.

2. نقره دوزه : 

هم ردیف ملیله دوزی است و معمولاً روی پارچه مخمل، ابریشم، تافته، اطلس، توری و کتان انجام می شود. نقره، سیمهای نازکی از طلا یا نقره است که مانند نخ با کمک سوزنی که قطر آن متناسب با ضخامت نقره مصرفی است، بر پارچه نقش می اندازند.

7- رودوزیهای تلفیقی چگونه انجام می شود؟

پس از انتقال طرح مورد نظر روی پارچه ساتن یا مخمل با دوختن پولکهای مطلا، ملیله و منجوقهای الوان روی طرح آن را پر می کنند. در این تزئینات، گاهی فلزاتی شبیه سکه به رنگهای مختلف به کار می برند.

 

فصل هشتم - رنگرزی و چاپ سنتی

1- رنگرزی را تعریف کنید؟

تثبیت یک ماده رنگ دار بر روی سطح اتکای مورد نظر را «رنگرزی» می گویند. ماده رنگی ممکن است به سطح جسم، چسبیده و ثابت شود یا آنکه در داخل الیاف نفوذ کند.

2- مراحل اساسی رنگرزی سنتی را نام ببرید و توضیح دهید.

1. دندانه دادن 
2. رنگرزی 
داندانه دادن : 

به مجموعه عملیاتی می گویند که بر روی انواع الیاف انجام می شود. تا قدرت رنگ پذیری آنها را افزایش داده رنگ حاصل شده را ثابت و بادوام سازد. موادی را که به این منظور به کار می رود، دندانه می نامند. دندانه در روی سطح الیاف، خلل و فرج یا فراشی به وجود می آورد که باعث نفوذ بیشتر رنگ به داخل الیاف شود.

در رنگرزی برای آماده نمودن الیاف، ابتدا آنها را در حمام آب گرم 30 تا 40 درجه سانتیگراد برای مدت دو ساعت خیس کرده، سپس در آب نیم گرم شستشو می دهند تا مواد اضافی و چربی آن گرفته شود. چنانچه کلافها خشک شود، برای رنگرزی مجدداً آنها را نمدار می کنند و داخل آب گرم حدود 70 درجه سانتیگراد می ریزند، حرارت می دهند و دندانه را به آن اضافه می کنند. سپس الیاف دندانه شده را داخل حمام رنگ می ریزند و دمای حمام را به تدریج به نقطه جوش می رسانند. در طول مدت جوش هر چند دقیقه یک بار الیاف را به هم زده، زیر و رو می کنند تا به طور یکنواخت رنگ بگیرد.

3- دوام رنگهای آنیلینی چگونه است؟

رنگهای آنیلینی در اواخر زمامداری ناصرالدین شاه قاجار وارد ایران شد. این گونه رنگهای شیمیایی بی دوام است و با شستشو از بین می رود.

4- عیب رنگهای کرومی را بگویید؟

عیب رنگهای کرومی ثبات بیش از حد وسایل بهداشتی آن است. رنگهای طبیعی با گذشت زمان و در نتیجه تأثیر نور یا شستشو، خامی خود را از دست می دهد و مایه ای نرم، مخملی و زیباتر به خود می گیرد و این نکته ای است که در رنگهای شیمیایی کرومی دیده نمی شود.

5- چاپ سنتی را تعریف کنید؟

کلیه فرآورده هایی که با قلم مو، قالب و شابلون، رنگ آمیزی و پذیرای نقش می شوند، در گروه «چاپ سنتی» قرار می گیرد؛ مانند چاپ قلمکار و چاپ کلاقه ای.

6- چاپ سنتی روی پارچه به چند گروه تقسیم می شود؟

1. چاپ روی پارچه های پنبه ای و کتانی که به «قلمکار سازی» یا چیت سازی معروف است و تاریخی طولانی دارد. 
2. چاپ روی پارچه های ابریشمی که به چاپ کلاته ای مشهور است.

7- روش چاپ قلمکار سازی را توضیح دهید؟

در این شیوه از چاپ نقش اندازی با قالبهای چوبی، بیشتر روی پارچه های پنبه ای یا کتانی نظیر چلوار، متقال و غیره یا پارچه های کدری ساده انجام می شود. طراحی و ساخت قالبهای چوبی اولین و شاید مهمترین مرحله چاپ قلمکار است.

ابتدا نقش مورد نظر با مداد بر روی کاغذ پوستی یا روغنی رسم و سپس کار تفکیک رنگ انجام می شود. آنگاه نقش مربوطه به هر رنگ را بر روی چوب گلابی یا زالزالک منتقل نموده، اطراف آن را به کمک ابزار مخصوصی مانند چاقو یا مغار می تراشند تا نقوش، حالتی برجسته به خود گیرد. معمولاً برای هر طرح چهار قالب می سازند که هر قالب یک رنگ را بر روی پارچه منتقل می کند پس از انتخاب و آماده کردن پارچه مورد نظر در اندازه مناسب، حاشیه دوزی و ریشه تابی، آن را برای چاپ آماده می کنند. برای سفید کردن، پارچه ها را در معرض نور خورشید قرار می دهند. هنرمند با کمک قالب چوبی به چاپ نقش بر روی پارچه می پردازد. در پایان پارچه نقش زده را می شویند تا رنگهای اضافی از بین برود.

8- گازری کردن پارچه را تعریف کنید؟

برای ثبات رنگ پارچه پوست انار ساییده شده را در آب جوش ریخته، مقداری مغز روناس به آن می افزایند و حرارت می دهند. سپس پارچه را در داخل پاتیل می جوشانند. با بیرون آوردن و شستن مجدد آن رنگهای به کار رفته ثابت می ماند. به این مرحله «گازری کردن» پارچه می گویند.

 

 

فصل نهم - شیشه گری

 

1- سیر تاریخی هنر شیشه گری را بیان کنید؟

قدیمی ترین نمونه ها از شیشه های دست ساز در خاورمیانه پیدا شده است. باستان شناسان معتقدند که سومریها در هزاره سوم قبل از میلاد با شیشه، آشنایی داشته اند. گیرشمن بطریهای شیشه ای زیادی از حفاریهای معبد چغازنبیل به دست آورده است. از زمان هخامنشیان، شواهد اندکی برای استفاده کلی از شیشه در دست است. آثار شیشه ای کهن نشان می دهد که تا قبل از سده اول پیش از میلاد، از شیشه فقط یه حالت توده ای استفاده می کرده اند. با کشف اشیای شیشه ای زمان پارتها و ساسانیان می توان گفت صنعت شیشه سازی در ایران رواج کامل داشته و از دو روش ساخت «دمیدن در قالب» و «دمیدن آزاد» استفاده می شده است. از دوره سلجوقیان تا دوره مغول ظرفهای شیشه ای بسیار زیبا با تزئینات مختلف به صورت مینایی، تراشیده یا با نقوش افزوده از کوره شیشه گران شهرهای مختلف ایران بیرون می آمد.

2- مواد و مصالح شیشه گری را نام ببرید؟

1. عناصر پایه : 

سیلیس یا اکسید سلیسیم ماده اصلی تمام تولیدات شیشه است که به صورت شن، سنگ چخماق یا سنگ چینی وجود دارد. اکسید بوریک به عنوان عنصر اصلی در ساخت شیشه استفاده می شود.

2. عناصر ذوب کننده : 

این عناصر مانند سود به صورت کربنات سدیم، سولفات سدیم، استات سدیم نقطه ذوب سیلیس را پایین آورده، به ضمیر شیشه حالت قلیایی می دهند.

3. عناصر تثبیت کننده : 

برای مخلوط شدن بهتر مواد اصلی و ذوب کننده و همچنین جلوگیری از حل شدن شیشه در مواد مختلف از این مواد استفاده می کنند. کربنات کلسیم از رایج ترین مواد تثبیت کننده است.

4. عناصر سفید کننده : 

برای خنثی کردن یک رنگ در خمیر شیشه از رنگ دیگر استفاده می کنند؛ مثلاً برای خنثی کردن قرمز از سبز استفاده می کنند.

3- وسایلی که در کارگاه شیشه گری مورد استفاده قرار می گیرد را نام ببرید؟

1. بوری (میله دم) : 

لوله توخالی و فولادی به طول 120 تا 150 سانتی متر و قطر 5/1 تا 2 سانتی متر است که برای برداشتن شیشه مذاب از داخل کوره به کار می رود.

2. سنگ کار : 
از جنس سنگ یا فلز بری گرم کردن مواد روی میله دم استفاده می شود. 
3. قاشق چوبی : 
به صورت ملاته گیر که همیشه خیس است و نقش قالب را دارد. 
4. دستگاه آب : 
حوضچه فلزی مکعب مستطیل که دارای آب است.

4- روشهای ساخت شیشه را نام ببرید؟

1. روش فوتی 
2. روش فوتی قالبی 
3. روش پرسی

5- روش فوتی را توضیح دهید؟

برداشت ماده مذاب را کوره به وسیله بوری یا میله دم که قبلاً گرم شده، ثابت کردن ماده مذاب روی نوک میله، مرمری کردن یا ورز دادن و چرخاندن آن روی میز کار و گرد کردن آن، دوباره گرم کردن خمیر شیشه روی سر میله، دمیدن در میله و ایجاد حباب کوچک در وسط خمیر سر میله، سرد کردن خمیر تا جایی که سرخی خود را از دست دهد، برداشت مجدد خمیر از کوره و ثابت کردن آن روی میله دم، قاشقی کردن خمیر سر میله یا یکنواخت کردن آن، کارهایی است که باید انجام شود تا استاد کار ساخت شیشه را آغاز نماید. از این مرحله به بعد استاد کار میله دم را گرفته، به چرخش درمی آورد تا شکل اولیه ظرف را بسازد. سپس آن را به دستِ پا قالبی ساز می دهد تا شیاری در محل اتصال شیشه و میله فلزی واگیره ایجاد کند. سپس از آن واگیره گیر میله واگیره را به ته ظرف می چسباند و استاد کار میله دم را از محل شیار ظرف جدا می کند. بعد از این مرحله، کار شکل دادن و ساخت و پرداخت دهانه و لگوی ظرف شروع می شود. در مرحله بعد دسته و تزئینات را روی آن قرار می دهد. در پایان ظرف را با میله واگیره به پشت بر می دهد تا به گرمخانه ببرد سپس کوره را خاموش می کنند تا اشیاء هم زمان با سرد شدن هوای داخل کوره خنک شوند.

6- روش فوتی قالبی را توضیح دهید.

در این روش، ابتدا مقداری از مواد مذاب را با میله دم از کوره برداشته، پس از آماده کردن و یک بار دمیدن در آن مقداری مواد به آن اضافه نموده گرم می کنند. سپس آن را در قالب قرار داده در میله دم می دمند تا خمیر شیشه شکل قالب را به خود بگیرد. سپس از میله دم جدا نموده، لبه کار را صاف می کنند و آن را به گرمخانه می برند، مانند انواع بطری، آبلیمو ، گلاب و غیره.

7- روش پرسی را توضیح دهید؟

ساخت در قالبهای پرس بادی نیز بیشتر برای انواع بطری به کار می رود، به این صورت که مقدار مناسب مواد مذاب با میله دم از کوره بر می دارند و آن را بسیار سریع از میله دم جدا کرده در قالب پرس قرار می دهند و با بستن قالب و فشار هوای وارد شده در قالب، خمیر شکل مورد نظر را می گیرد. سپس قالب را باز کرده، به سرعت شیء ساخته شده را خارج نموده، در گرمخانه قرار می دهند.

8- روش تولید شیشه رنگی را توضیح دهید؟

برای رنگی کردن شیشه، در خمیر آن از اکسیدهای فلزی به ترتیب زیر استفاده می کنند: 
1. اکسید آهن : 

رنگ سبز روشن و تیره به دست می آید. همچنین با افزودن اکسید کبالت به آن، آبی خیلی کمرنگ به وجود می آید.

2. اکسید کرم : 
رنگ سبز، زرد یا آبی سبز خواهد داد. 
3.اکسید مس : 
معمولاً رنگ سبز یا آبی سبز خواهد داد. در بعضی حالات نیز رنگ قرمز ایجاد می کند.

9- روش آب گز کردن را بیان کنید.

شیء شیشه ای ساخته شده را بعد از انبری کردن، در مقابل حرارت کوره قرار می دهند تا کاملاً گداخته شود. سپس آن را وارد آب کرده، به سرعت خارج می کنند. به این ترتیب ترکهای ریزی در بدنه پدید می آید سپس آن را در کوره حرارت می دهند تا ترکها به هم جوش بخورد. بعد از آن به تمام کردن ساخت ظرف ادامه می دهند.

10- قدیمی ترین کار تکمیلی و تزئین بر روی شیشه کدام روش است؟ توضیح دهید.

تراش شیشه است. در حال حاضر نیز تراش شیشه در کارگاههای شیشه گری معمول است. برای تراش، شیشه را با ضخامت زیاد و گاه دو پوست و سه پوست می سازند و از چرخهای سیلیسی 20 تا 30 سانتیمتری تراشهای مختلف استفاده می کنند.

11- نقاشی روی شیشه را توضیح دهید. (شکل صفحه 119)

این کار به دو صورت سرد و گرم اجرا می شود. برای نقاشی سرد از رنگهای روغنی بر روی شیشه های مات، شفاف یا رنگی استفاده می کنند. در نقاشی گرم از لعابهای رنگی شیشه ای با نقطه ذوب پائین استفاده می کنند. پودر این رنگها به طور عام وارداتی هستند. آنها را با تربانتین مخلوط کرده، با قلم مو روی شیشه نقاشی می کنند. سپس کار نقاشی شده را به گرمخانه برده، حرارت می دهند تا رنگ روی شیشه تثبیت شود.

 

فصل دهم - سایر مصنوعات صنایع دستی

1- سراجی سنتی را توضیح دهید؟

تهیه پوست و چرم و استفاده های کاربردی از آن بیشتر تابع موقعیتها و مناطقی است که انسان در آن زیست نموده است. اهمیت فرآورده های چرمی در صنایع دستی تا حدودی به ساختمان فیزیکی چرم مربوط است. این ماده مانند پارچه قابل دوختن و مانند چوب نقش پذیر است، قابلیت کشش دارد و قابل رنگ آمیزی و شکل پذیری می باشد. این ویژگیها سبب گردیده تا چرم در دستهای یک ذهن خلاق، شکلهای متفاوتی به خود بگیرد و کاربردهای فراوانی داشته باشد. مانند کیف، کفش، کمربند و غیره از چرم ساخته می شود.

2- پوستین دوزی را توضیح دهید. مناطق مهمی که در آن پوستین دوخته می شود را نام ببرید؟

برای ساختن پوستین، ابتدا پوست را دباغی و سپس رنگ آمیزی و یکدست می کنند و از روی الگو برش می زنند. پس از آن با نخهای ابریشمی روی آن را گلدوزی می کنند و در پایان، قسمتهای مختلف را به شیوه سنتی به هم می دوزند. هنر پوستین دوزی در شاندیز، دوین، مشهد، قوچان و درگز در استان خراسان، هنوز هم رواج دارد.

3- انواع جلدها را از نظر روکش نام ببرید؟

1. جلد ضربی 
2. جلد روغنی 
3. جلد سوخت 
4. جلد معرق

4- جلد ضربی چگونه ساخته می شود؟

 

جلد ضربی را کوبیده نیز می گویند. به این ترتیب ساخته می شود که ابتدا طراّح یا مذّهب، طرح مورد نظر را روی دو قطعه برنج ضخیم طراحی می کند. سپس استاد قلمزن آن را حکاکی می کند. بعد از آن، صحاف این دو قطعه برنج حکاکی شده را کمی داغ کرده با چکش روی چرمی که قبلاً در آب نهاده و نم برداشته می کوبد تا اثر نقش بر روی آن منتقل شود. در صورت تمایل فرو رفتگی و بر جستگیهای ایجاد شده را با محلول طلا یا نقره می آرایند.

5- جلد روغنی چگونه ساخته می شود؟

 

ابتدا صحاف مقوا و عطف آن را به اندازه مورد نظر آماده می کند. سپس نقاش یا مذهب آن را بوم زده، زمینه نقاشی بر روی آن را فراهم می کند و تصاویری در رو و پشت مقوای جلد، نقاشی و رنگ آمیزی می کند. پس از پایان نقاشی جلوه خود نقاش روی آن روغن کمان می زده است و این روغن زدن را در فضای خالی از گرد و غبار چند بار تکرار می کرده تا نقش جلد تابناکی و جلوه پیدا کند و از هر آسیبی محفوظ بماند.

6- جلد سوخت چگونه ساخته می شود؟

 

ابتدا مذّهب، نقشه را روی کاغذ یا پشت چرم با قلم مو طراحی می کند. سپس سوخت ساز، با وسیله ای به نام «نقش بر» و با دقت بسیار، نقش آن را از بوم جدا نموده در محلی روی جلد یا درون آن که قبلاً با رنگ یا اطلس خوشرنگ آماده کرده، می کوبد تا بچسبد. به جهت رنگ تیره چرم مورد استفاده، به آن «سوخت» یا سوخته می گفتند.

7- روش ساخت جلد معرق را توضیح دهید؟

 

جلد معرق نیز مانند جلد سوخت است، با این تفاوت که در معرق قطعه هایی با رنگهای مختلف از چرم، تیماج یا ساغری بریده شده و روی زمینه آماده جلد، در کنار هم قرار می گیرد و نقشی را به وجود می آورد.

8- سه مورد استفاده از نمدار نام ببرید؟

نمد فرآورده ای است از پشم که بیشتر به عنوان لباس و کلاه یا زیرانداز از آن استفاده می شود.

9- روش تهیه نمد را توضیح دهید.

 

کار نمد مالی سخت و طاقت فرساست. پشم بعد از تمیز کردن و رنگرزی، حلاجی شده، سپس نمد مال با کمک دست و پا آن را روی زمین می غلتاند و در ضمن این کار کف صابون و آب به آن می افزاید. به این ترتیب پشم را در هم می کند و نمد می سازد.

10- پاپیه ماشه سازی را تعریف کرده و روش تهیه آن را توضیح دهید.

پاپیه واژه فرانسوی به معنی کاغذ و ماشه به معنی مجاله کردن است. روش کار چنین است که با کاغذهای باطله، آب و مقداری چسب خمیر تهیه می کنند و با آن اشیای کوچکی مانند قلمدان، جلد کتاب، جعبه آینه و غیره می سازند. پس از خشک شدن روی آن را نقاشی و سپس با لاک یا روغن می پوشانند.

http://tv7.ir/index.php/component/content/article/231-سرشاخه%E2%80%8Cی-جوملای-قدیمی/13_1388-10-07-07-43-19/71_1388-10-23-08-07-53/3318-250_1388-10-23-11-12-39?showall=1&limitstart=

فارسی: پارچه زربفت ابریشمی ایرانی.

پارچه زربفت ابریشمی همراه با نخ‌های زرین و سیمین (گلابتون).

گونهٔ بافت: زربفت اطلسی، ژاکاردی.

نقشه و طرح: بته‌جقهٔ راست و چپ (بته‌جقهٔ ایرانی)، با تکرار نگارۀ پایه (نقش اصلی).

بافنده: استاد سید حسین مژگانی. ۱۳۴۲ خورشیدی.

طراح نقشه: استاد رضا وفا. ۱۳۱۸ خورشیدی.

دودمان پهلوی.

وزارت فرهنگ و هنر. کارگاه هنرهای زیبا.

English: Persian Silk Brocade.

Persian Textile (The Golden Yarns of Zari - Brocade). Silk Brocade with Golden and Silver Thread (Golabetoon).

Texture Type: Lower Warp (Brocade Atlasi). Jacquard.

Pattern and Design: Paisley Left and Right(Bote Jeghe), With Main Repeating Motif. (Persian Paisley)

Brocade weaver: Master Seyyed Hossein Mozhgani. 1963 A.D.

Brocade Designer (Pattern Designer): Master Reza Vafa Kashani. 1939 A.D.

Pahlavi Dynasty.

the Ministry of Culture and Art . Honarhaye Ziba workshop.